Zbudowanie szkoły jest proste, ale zorganizowanie jej w taki sposób, by rozwijała umiejętności na miarę XXI wieku to już prawdziwe wyzwanie. Gdy do dyspozycji mamy środowisko uczenia się zaprojektowane i wybudowane w ubiegłym stuleciu, zadanie staje się naprawdę trudne. Zrozumienie środowisk uczenia się zachodzi podobnie jak ocena zespołu jazzowego. Wystarczy przez kilka chwil wsłuchać się w rytm oraz melodię i już wiemy, czy zespół gra czysto i czy muzycy czerpią przyjemność z gry. W podobny sposób podchodzimy do narracji uczenia się. Dobra szkoła nie może fałszować. Musi trzymać się określonej linii melodycznej, pewnej konsekwencji, dzięki której różne aspekty środowiska uczenia się współgrają ze sobą i uzupełniają się.
Szkoła jako całość
Stworzenie zrównoważonego środowiska uczenia się wymaga spójnej wizji, odpowiedniego kontekstu i wzięcia pod uwagę różnych punktów widzenia. To elementy niezbędne do zrozumienia złożoności środowiska uczenia się. Według tzw. narracji uczenia się (ang. The Learning Narrative) organizacja, przywództwo, metody pedagogiczne i wybory dydaktyczne muszą współgrać z cyfrowym i fizycznym środowiskiem uczenia się. Jeśli elementy te nie będą do siebie właściwie dopasowane, w szkole zapanuje dysonans. Przykładowo: czy wiemy, jakie nowe wymogi niesie ze sobą cyfryzacja szkół, w zakresie przywództwa, dydaktyki i środowisk fizycznych? Nowe programy nauczania koncentrujące się na umiejętnościach współpracy, przedsiębiorczości i komunikacji prowadzone w tradycyjnych klasach z trzydziestoma uczniami usadzonymi w rzędach ławek to kolejny przykład dysonansu w środowisku uczenia się. We wciąż zmieniającej się rzeczywistości zorganizowanie adekwatnych sytuacji edukacyjnych jest złożonym zadaniem. Musimy zrozumieć szkołę jako całość, w ujęciu systemowym. Narracja uczenia się jest koncepcją komplementarną – obejmuje kulturę, postawy, metody, środowiska fizyczne i cyfrowe otaczające osobę uczącą się. Aby z powodzeniem zmienić dane środowisko uczenia się, należy przyjąć takie holistyczne podejście.
Narracja uczenia się
Społeczno-kulturowe środowisko uczenia się to dusza szkoły: ideały i przekonania, postawy i wartości. Elementy te są wyraźne, jednoznacznie określone w programie nauczania lub niepisanych obyczajach, którymi kierujemy się w codziennej pracy. Także oczekiwania i postawy lokalnej społeczności oraz rodziców odgrywają równie istotną rolę. Normy społeczno-kulturowe to najważniejszy czynnik budowania udanego środowiska uczenia się o wysokim stopniu rezonansu.
Intelektualne środowisko uczenia się to metody i strategie, jakie wykorzystujemy do organizacji edukacji, pedagogiki i instytucji. W najlepszych szkołach istnieją wyraźnie określone koncepcje dotyczące powyższych elementów. Dopóki nauczyciele wiedzą, dlaczego postępują tak, a nie inaczej i dokonują świadomych wyborów, sprawdzić może się wiele, różnych metod edukacyjnych.
Fizyczne środowisko uczenia się to miejsca i przestrzenie. Budynek szkolny, klasy lecz także korytarze i teren przyszkolny. Projektując szkołę warto wziąć pod uwagę całe otaczające ją środowisko wraz z lokalną społecznością. Decyzje dotyczące fizycznego środowiska uczenia się muszą być dobrze przemyślane, ponieważ ich konsekwencje będą odczuwalne przez dłuższy czas.
Cyfrowe środowisko uczenia się to zarówno cyfrowe narzędzia i platformy, które wykorzystujemy do uczenia się, jak i sposób w jaki zaprojektowane są sytuacje edukacyjne. W tym obszarze obserwujemy najszybszy rozwój innowacji technologicznych, co oznacza, że wymaga on bardzo elastycznego podejścia.
Fot. 1. Narracja uczenia się, to układ, jaki tworzą cztery, współzależne elementy środowiska uczenia się.
Rezonans
Gdy te cztery środowiska współgrają ze sobą, tworzą rezonans narracji uczenia się, czyli spójny układ. Obrazowym przykładem takiego rezonansu mogą być idee i poglądy Marii Montessori. W szkołach montessariańskich kulturowe środowisko uczenia owocuje określonymi postawami, strategiami, metodami i podejściami do intelektualnego środowiska uczenia się, które z kolei wymagają pewnych rozwiązań, a nawet estetyki, w fizycznym środowisku uczenia się. Rozwój środowisk uczenia się powinien odbywać się wokół modelu (na rysunku powyżej) zgodnie z ruchem wskazówek zegara: jasno określona kultura i dogłębne zrozumienie celu szkoły stanowią fundamenty pedagogiki, środowiska fizycznego i wykorzystania technologii. Niektórzy próbują odwracać ten model, szpikując szkoły technologią cyfrową lub budując formę architektoniczną przykuwającą wzrok, ale w bardzo niewielu przypadkach strategia ta okazuje się skuteczna na dłuższą metę. A zatem, gdy chcemy poprawić wyniki w nauce, musimy podejść do środowiska edukacyjnego jako układu złożonego z zależnych od siebie części.
Dysonans
Gdy w układzie brakuje spójności i pojawiają się sprzeczności, mamy do czynienia z dysonansem narracji uczenia się. Jakie problemy w szkole wskazywać mogą na taki rozdźwięk? Na przykład, gdy nową część szkoły stworzoną trzy miesiące temu, już musimy remontować, bo stare problemy wciąż powracają. Gdy nauczyciele pragną nauczać w systemie opartym na projektach, w szkole, w której brakuje fizycznych przestrzeni umożliwiających współpracę. Gdy szkoła kierująca się mottem poznawanie świata wszystkimi zmysłami nie posiada środowisk uczenia się poza szkolnymi murami, a ta, która obiera przedsiębiorczość jako motyw przewodni, jest szkołą w której uczniowie nie mają na nic realnego wpływu. A może chcemy rozwijać umiejętności na miarę XXI wieku, w klasie, gdzie dzieci siedzą w rzędach ławek i pokornie słuchają wykładu? Lub gdy poszerzamy kompetencje cyfrowe – każde dziecko ma komputer, ale korzystać może z niego wyłącznie pod nadzorem nauczyciela, a Internet jest wyłączony. Albo gdy szkoła zbudowana jest na planie otwartym, a pedagodzy błagają o jakąś zamkniętą przestrzeń, by dzieci mogły się skupić.
Notka o autorce: Jannie Jeppesen jest pedagogiem, edukatorem, innowatorem społecznym i edukacyjnym, byłą dyrektorką szkoły Vittra Telefonplan w Sztokholmie, współzałożycielką szwedzkiej firmy doradczej Rektorsakademien utveckling AB, która pomaga modernizować przestrzenie uczenia się w szkołach i która była partnerem projektu "Przestrzenie edukacji 21. Otwieramy szkołę!".
Niniejsza wypowiedź powstała w ramach projektu "Przestrzenie edukacji 21. Otwieramy szkołę!" finansowanego ze środków programu Erasmus+ i jest częścią tomu wprowadzającego serii poradników dla szkół dotyczących organizacji przestrzeni edukacyjnych i środowiska uczenia się w XXI wieku. Seria czterech poradników jest do pobrania bezpłatnie w serwisie Edustore.eu.
