Obraz polskiej szkoły po obywatelskim monitoringu

Szkoły publiczne są to instytucje, które podlegają ustawom i rozporządzeniom dotyczącym instytucji publicznych. Można zatem zadawać wiele pytań. Na przykład jakie problemy, wątpliwości i wyzwania wiążą się m.in z e-dziennikami, szkolnymi statutami, szkolnym ocenianiem? Czy budynki i infrastruktura szkół są gotowe na wyzwania związane ze zmianą klimatu? Czego nie można zjeść w szkolnej stołówce? W jaki sposób szkoły dbają o ochronę wizerunku dzieci w sieci? Co mają ze sobą wspólnego telefon, szkolny depozyt i troska o uwagę? 

Rezultatem zadawania pytań przez zespół Stowarzyszenia Dopamina Lab jest raport z monitoringu obywatelskiego, w którym znajdziemy wiele ciekawych zagadnień dotyczących polskiej codzienności szkolnej. Oparty o wniosek o informację publiczną (aż 70 pytań) monitoring realizowany był od sierpnia do października 2024 i był skierowany do ponad 2000 szkół z 12 województw. Potem przez kilka miesięcy opracowywano zebrane dane i pracowano nad raportem, który zaprezentowany został wczoraj - 7 kwietnia.

Raport można pobrać tutaj. Jest adresowany do wszystkich osób, którym zależy na zdrowej szkole i od których zależy to, jaka szkoła jest: władz centralnych i lokalnych, polityków i polityczek, kuratorów i kuratorek, dyrektorek i dyrektorów szkół, nauczycieli i nauczycielek, także akademickich, pedagogów i pedagożek, psychologów i psycholożek, rodziców oraz osób uczących się.

Nie jest to projekt badawczy, niemniej jednak ilość zebranych danych może składać się na złożony obraz funkcjonowania szkół, jak również sprzyjać oddolnym i odgórnym zmianom. Do czego zresztą autorzy raportu zachęcają. 

Zebrane z monitoringu informacje mogą być wykorzystane do poprawy jakości edukacji na przykład poprzez:

• dostosowanie szkolnych praktyk do najbardziej aktualnej wiedzy pedagogicznej oraz obowiązujących przepisów prawa,
• dostosowanie wewnątrzszkolnych przepisów oraz stosowanych praktyk do rzeczywistych potrzeb społeczności szkolnej,
• wdrażanie bardziej przejrzystych, zrozumiałych i sprawiedliwych procedur w placówkach edukacyjnych.

Autorzy raportu są przekonane, że dzięki rzetelnej diagnozie, krytycznemu i odważnemu spojrzeniu na szkołę taką, jaką ona jest (co pewnym stopniu ujawnił prowadzony monitoring), można eliminować zidentyfikowane nieprawidłowości, doprecyzować priorytety szkolne i wyznaczyć kierunki zmian, wprowadzać skuteczne i właściwe rozwiązania (w tym działania naprawcze) i oddolne reformy.

Wybrane dane z raportu

2118 – liczba szkół objętych monitoringiem.

1030 - liczba szkół, które odpowiedziały na wniosek (w tym odmowy udzielenia odpowiedzi, odpowiedzi niekompletne i/lub nieczytelne, których nie uwzględniono).

920 – liczba odpowiedzi pełnych i zgodnych z wnioskiem 51% (n-2118). 1088 szkół nie odpowiedziało na wniosek o informację publiczną.

79,9% statutów szkół (objętych monitoringiem, n-920) zawiera regulacje niezgodne z prawem. Regulacje zawarte w statutach szkół przekładają się na codzienne praktyki dydaktyczno- wychowawcze.

W blisko 35% badanych szkołach (n-920) ocenianie wewnątrzszkolne opiera się o mechanizm średniej ważonej, natomiast w blisko 42% badanych szkołach do poszczególnych ocen przypisuje się różne wagi.

W 21,3% szkół objętych monitoringiem (n-920), oceny klasyfikacyjne ustala się na podstawie średniej arytmetycznej ocen bieżących.

W 21,3% szkół praktyką jest wstawianie oceny niedostatecznej (jako oceny bieżącej) za określoną liczbę “nieprzygotowań” do lekcji, nieobecność podczas sprawdzianu, kartkówki lub/i brak pracy domowej.

W 48% (n-920) szkół błędnie określa się wymagania na ocenę celującą, uzależniając ją od udziału w konkursach, zawodach i olimpiadach (i osiągania w nich sukcesów) lub wymaganiem znajomości treści znacznie wykraczających ponad podstawę programową.

W 46% szkół (n-920) oceny klasyfikacyjne ustala się na podstawie średniej ważonej lub/i średniej arytmetycznej ocen bieżących.

82,9% szkół (n-920) przyznaje, że publikuje wizerunki osób uczących się w mediach społecznościowych (cele promocyjne i informacyjne).

93,2% szkół (n-920) przyznaje, że publikuje wizerunki osób uczących się na stronie internetowej szkoły (cele promocyjne i informacyjne).

3,5% stołówek szkolnych (n-920) zapewnia do wyboru (w ramach codziennego menu) pełnowartościowe posiłki roślinne (wegetariańskie i wegańskie).

Najważniejsze wnioski z monitoringu 

1. Ponad połowa szkół objętych monitoringiem, nie odpowiedziała na wniosek o informację publiczną, do czego każda szkoła jako instytucja publiczna była zobowiązana na podstawie art. 13 ustawy o dostępie do informacji publicznej.
2. Prawa człowieka, prawa dziecka, prawa uczniowskie bywają w szkołach nadal niewłaściwie rozumiane i interpretowane.
3. Rady szkoły są w szkołach rzadkością. W zdecydowanej większości badanych szkół działają rady rodziców. Niedookreślony status prawny rady rodziców, przy jednoznacznie ustawowo wyznaczonym zakresie jej kompetencji powoduje praktyczne trudności w codziennym funkcjonowaniu. Nakładające się na to niejednolite orzecznictwo powoduje chaos i niepewność.
4. Patrząc przez pryzmat realizacji uczniowskiego prawa do partycypacji, można dostrzec iluzoryczność uczniowskiej samorządności w części badanych szkół.
5. Ocenianie ciągle stanowi ważne wyzwanie dla polskiego systemu oświaty.
6. Z analizy danych wynika, że szkoły w bardzo niejednolity oraz szeroki sposób interpretują przyznane im kompetencje w zakresie określania dopuszczalnego ubioru osoby uczącej się.
7. W języku wewnątrzszkolnych aktów prawnych niezwykle rzadko (pojedyncze przypadki) stosuje się feminatywy i zwroty płciowo neutralne.
8. W 30% badanych szkół (n-920) ocenianie zachowania opiera się na systemach oceny punktowej.
9. Szkoły borykają się z trudnościami w opracowywaniu oraz wdrażaniu procedur i praktycznym stosowaniu prawa w zakresie oceniania, ochrony wizerunku, cyberbezpieczeństwa, smartfonów w szkole, zapewnienia pierwszej pomocy, ewakuacji.
10. Posiłki w wersji wegetariańskiej są dostępne jedynie w 6,2% szkół, posiłki w wersji wegańskiej i wegetariańskiej są dostępne w 3,5% szkół (n-920).
11. 82,9% (n-920) szkół przyznaje, że publikuje wizerunki osób uczących się w mediach społecznościowych. 93,2% (n-920) szkół przyznaje, że publikuje wizerunki osób uczących się na stronie internetowej szkoły.
12. Tylko w 1,8% (17) szkół obowiązują zasady, które określają warunki korzystania (gdzie, kiedy, jak). Brakuje pomysłów i strategii na zdrowe e-nawyki oraz higienę cyfrową.
13. Szkoły w zbyt małym stopniu uwzględniają działania związane ze zmianami klimatycznymi w swoim funkcjonowaniu i infrastrukturze.
14. Aktualnie w Polsce nie funkcjonuje jednolity, ogólnokrajowy system e-dziennika (są tylko e-dzienniki firm prywatnych), choć wydaje się, że powinna być też taka alternatywa.
15. Szkoły stoją przed nowymi wyzwaniami (m.in. klimatycznymi, cyfrowy- mi, migracyjnymi), do których muszą się adaptować, jednocześnie istnieje wiele nawarstwiających się problemów z przeszłości, bez których rozwiązania trudno o zasoby, odporność, otwartość i gotowość do wprowadzania nowych rozwiązań i procesowania reform i zmiany.
16. Współczesne i przyszłościowe myślenie o szkołach także powinno ewoluować w kierunku wielofunkcyjnego modelu. Szkoły mogą pełnić różnorodne funkcje poza funkcjami edukacyjnymi.

Nadrzędnym celem, odpowiedzialnością i zobowiązaniem (tu i teraz) nas dorosłych jest zapewnienie naszym dzieciom odpowiednich, bezpiecznych i zdrowych warunków do uczenia się i rozwoju. Zdrowa szkoła potrzebuje dialogu, współodpowiedzialności, zaangażowania i współpracy, m.in. władz, środowiska nauczycielskiego i uczniowskiego, rodziców a także mądrych, ewolucyjnych, długofalowych strategii, które nie będą uzależnione od politycznych interesów - mówi Anna Dęboń, autorka raportu, koordynatorka monitoringu i prezeska Stowarzyszenia Dopamina Lab.

(Źródło: Stowarzyszenie Dopamina Lab)