Edukacja osób starszych (2)

Pojęcie lifelong learning, czyli nauki przez całe życie, oznacza różne metody uczenia się i zdobywania nowych kwalifikacji. Można je podzielić na trzy kategorie:

Ponieważ nauka może przybierać tak różne formy, najważniejszą zasadą edukacji przez całe życie jest skierowanie działań do konkretnego ucznia, tak, żeby zapewnić dostarczenie najwyższej jakości usług dla każdego – na równych zasadach. Oczywiście nie odnosi się tylko do edukacji osób starszych, ale oznacza regularne podejmowanie wysiłków edukacyjnych, na różnych etapach życia. Na poniższym wykresie widać, jakie rodzaje edukacji dominują w różnych grupach wiekowych (wśród osób dorosłych, od 25 roku życia, czyli zazwyczaj już po ukończeniu studiów). Ogólnym trendem jest to, że wraz z wiekiem spada odsetek osób uczących się, co widoczne jest szczególnie, jeżeli chodzi o edukację formalną (z ok. 11% wśród młodych dorosłych, do tylko 1% wśród osób w wieku okołoemerytalnym).

Potrzeby edukacyjne osób starszych
Bardzo ważnym czynnikiem warunkującym powodzenie edukacyjne jest motywacja uczącego się. Dla grupy osób starszych szczególnie, ponieważ większość z nich ma za sobą karierę zawodową i wiele lat nauki szkolnej i z rezerwą odnosi się do pomysłu angażowania się w kolejne edukacyjne inicjatywy. Seniorzy zazwyczaj z większym entuzjazmem odnoszą się do projektów, dzięki którym mogą nauczyć się rzeczy, które oceniają jako przydatne, szczególnie w kontekście życia codziennego. Poza tym, bardzo ważne jest dla nich poczucie, że założone rezultaty znajdują się w zasięgu ich możliwości. Przy projektowaniu programów przeznaczonych dla osób starszych warto również zapewnić im dużą swobodę wyboru przedmiotów oraz sposobu nauki, niezależnie od tego, czy będzie to nauka dla zdobycia wiedzy, umiejętności czy po prostu nauka jako forma aktywności, będąca celem samym w sobie.

Ciekawe jest to, że preferencje i potrzeby edukacyjne osób starszych różnią się również wewnątrz tej grupy i zmieniają z wiekiem. Według badań przeprowadzonych w 2006 roku, grupa osób w podeszłym wieku najbardziej interesuje się kwestiami związanymi z ich osobistym samopoczuciem, zachowaniem zdrowia oraz bezpieczeństwem. Oprócz tego, poświęcają uwagę polityce i kulturze, starając się lepiej zrozumieć otaczający ich świat. Natomiast młodsi emeryci (oraz osoby w wieku przedemerytalnym) chętniej uczą się języków obcych i chętniej poznają zupełnie nowe rzeczy, których jeszcze nie mieli okazji poznać, a są im przydatne, szczególnie w trakcie podróżowania. Wyrażają również zainteresowanie nowymi technologiami, również komputerowymi, co po części jest związane z tym, że są nadal aktywni zawodowo. Te oczekiwania trzeba wziąć pod uwagę przygotowując edukacyjną ofertę dla seniorów, ale oprócz tego, warto zdać sobie sprawę, że istnieje cała grupa przedmiotów i umiejętności, o których osoby starsze nie wiedzą i nie zdają sobie sprawy z ich przydatności. Te dziedziny trzeba również starać się im przybliżyć, szczególnie jeżeli chodzi o dostęp do zasobów wiedzy i informacji o usługach, które mogą poprawić jakość ich życia.

 

Odpowiedź na życiowe wyzwania
Uczenie się praktycznych umiejętności jest dla osób starszych bardzo ważne, ponieważ często po osiągnięciu pewnego wieku wkraczają w zupełnie nowe dla siebie sytuacje. Takimi punktami zwrotnymi może być przejście na emeryturę, opuszczenie domu przez dorosłe dzieci, pogorszenie zdrowia czy śmierć współmałżonka.  Pojawiają się wtedy nowe wyzwania, z którymi trzeba poradzić sobie samodzielnie, takie, jak zarządzanie finansami, organizowanie transportu (brak prawa jazdy), korzystanie z nowych sprzętów domowych. Poza tym osoby starsze dostrzegają zmiany zachodzące w nich samych wraz z upływem czasu i to właśnie one tworzą nowe edukacyjne potrzeby. Wystąpienie różnych form niepełnosprawności zmusza do niwelowania ich skutków, a pogarszające się zdrowie zachęca do większej troski o własne bezpieczeństwo. Natomiast w grupie pięćdziesięcio-sześćdziesięciolatków najwięcej osób zainteresowanych jest organizacją czasu wolnego i podróży. Nie należy zapominać, że nauka i zaangażowanie w wartościowe działania ma dobroczynny wpływ na zdrowie, satysfakcję z życia, długowieczność oraz stymulowanie aktywności umysłowej. 

Bariery (nie) do przeskoczenia
Wielość barier, jakie pokonać muszą osoby starsze odzwierciedla różnorodność tej grupy. Wiele problemów, które przeszkadzają seniorom w kontynuacji nauki, związanych jest z ich stanem zdrowia – pogarszającym się wzrokiem, słuchem i trudnościami z poruszaniem się. Poza tym pamięć i możliwości przyswajania nowych informacji są ograniczone, co jednak nie oznacza, że osoby starsze nie mogą uczyć się nowych rzeczy – po prostu potrzebują na to więcej czasu i innego podejścia. Najważniejsze problemy pokazane są na diagramie:

 

Wcześniejsza edukacja wpływa przede wszystkim na motywację uczących się, zarówno w sposób pozytywny, jak i negatywny. Z jednej strony, osoby dobrze wykształcone są jednocześnie bardziej otwarte na dalszą naukę i świadome swoich potrzeb. Z drugiej, są już zmęczeni wieloletnią nauką i zainteresują się tylko projektami, które odpowiadają ich potrzebom i są łatwo dostępne, również w kontekście fizycznego położenia blisko domu. Badania pokazały również, że kobiety w starszym wieku częściej angażują się w inicjatywy edukacyjne niż mężczyźni. W kontekście polskim, szczególne znaczenie ma brak środków na opłacanie nauki. Niskie emerytury nie zachęcają do poświęcania znaczących kwot na naukę. Z drugiej strony dofinansowanie państwowe dla edukacji w późnym wieku nie może się odbywać kosztem młodego pokolenia. Finansując naukę dorosłych w wieku emerytalnych trzeba stosować dostosowane do ich potrzeb narzędzia i oferować specjalny pakiet usług. Problem polega na tym, że takie podejście zamiast wyróżniać starszych uczniów niepotrzebnie ich stygmatyzuje i izoluje od młodszych pokoleń. Wszystkie te elementy trzeba odpowiednio wypośrodkować – wszelkie dane wskazują na to, że zatroszczenie się o edukację osób starszych opłaca się nam wszystkim.