Zmiany w systemie edukacji doprowadziły do tego, że szkoła stała się sformalizowanym, zbiurokratyzowanym i przeracjonalizowanym tworem. Oderwana od prawdziwego życia, straciła siłę budzenia fascynacji. Logika systemu każe nauczycielom skupiać się na „przerabianiu” materiału, przygotowaniu uczniów do testów i opracowaniu szkolnej dokumentacji, a nie na prowadzeniu ciekawych i intrygujących lekcji.
Ma być poprawnie, interesująco być nie musi. Od nauczycieli coraz częściej oczekuje się, że będą pełnić rolę urzędników. Również ze strony rodziców jest dziś duże zapotrzepowanie na złą szkołę. Wielu z nich pyta, jak dana placówka wypada w egzaminacyjnych rankingach, a nie o to, jak wyglądają relacje, czy ich dziecko będzie mogło rozwijać w szkole swoje talenty, czy w przypadku problemów dostanie wsparcie czy tylko informację, że trzeba poszukać dobrego korepetytora.
Wszyscy tak bardzo przyzwyczailiśmy się do niezmieniającego się od ponad dwustu lat systemu edukacyjnego, że przestaliśmy dostrzegać jego absurdalność i zdolność odstraszania. Mało kto widzi brzydotę szkolnych korytarzy. Wszyscy pogodziliśmy się z tym, że w szkole trzeba siedzieć i słuchać. Wiele osób uwierzyło, że uczenie się wymaga ukrzesłowienia, a dzieci ruszając się, niczego by się nie nauczyły. Dzisiejsze szkoły konsekwentnie pomijają kreatywność, być może dlatego nie potrafimy wyobrazić sobie, że mogłyby wyglądać i funkcjonować inaczej. Co gorsza, w oparciu o własne doświadczenia nabraliśmy przeświadczenia, że szkoła nie jest do lubienia, że musi boleć. Przecież zawsze bolało.
Przyjaciel powiedział mi ostatnio, że idzie na wywiadówkę do nowej szkoły swojej córki i że się boi. Przypomniałam sobie, że również dla mnie były to często trudne przeżycia. Dlatego następnego dnia zapytałam W., jak było.
- Strasznie – odpowiedział – ale na szczęście spotkałem na swojej drodze tylu wspaniałych ludzi zajmujących się edukacją, że teraz mogę już wytrzymać prawie wszystko.
- Dlaczego strasznie? – pytałam dalej.
- „Właściwie nie zdarzyło się nic ważnego: ani nic złego, ani nic dobrego. Standard.
W szkole podstawowej widzę największy ferment intelektualny, w gimnazjum mniejszy, najmniejszy w liceum – tu rządzi matura, konkursy i olimpiady”, odpowiedział.
„Wszystko co ciekawe dotyczyło tego, co będzie się dziać po lekcjach: wymiana zagraniczna, chór, teatr szkolny, wycieczki, imprezy szkolne. O tym, co ciekawego będzie się dziać na lekcjach, ani słowa”, opowiadał W. . „Zatem uczenie się to osobny obszar, o nim nie było prawie mowy, jedynie w kontekście średniej.”
- W ten sposób – kontynuował, człowiek, czyli jego mózg, nasiąka taką wizją: nauka-praca to jest coś koniecznego i uciążliwego, fascynacje i pasje można rozwijać po lekcjach. Czy nie da się tego połączyć?
- „Najdziwniejsze jest to, że oni, czyli nauczyciele i dyrektorzy, bardzo się starają, są zarobieni po uszy, naprawdę chcą dobrze. Realizują programy, walczą o oceny, starają się o dobrą atmosferę, pracują z olimpijczykami, tylko podczas spotkań z rodzicami konsekwentnie pomija się najważniejsze tematy.”
„Na zakończenie miła, nowa wychowawczyni mojej córki powiedziała: ‘To już zostało odgórnie ustalone’.
A po chwili jeden z rodziców powiedział: ‘Bez korepetycji ani rusz!’ „
W. opowiadał dalej.
- „Zapisałem się do trójki klasowej, jestem skarbnikiem. Pani była oczarowana faktem, że troje rodziców zgłosiło się na ochotnika.
- Na zebraniu rady rodziców obowiązywał jeden i tylko jeden temat: pieniądze, budżet, ściągalność składki, potrzeby i wydatki. Żadnych innych tematów.
- Symptomatyczne, jakie problemy zgłaszane były przez rodziców: za mało fizyki, za mało biologii, za mało języka obcego. Nic więcej.
- Odniosłem wrażenie, że głównym celem wychowawcy wobec nas, rodzicow było przekazanie informacji, opis procedur i zebranie podpisów pod dokumentami.
-Najczęściej używanym słowem była ‘matura’!”
Idąc do domu W. miał takie refleksje
- LO nr 2 w … (nie chodzi o szkołę w Toruniu J, ale tu można podstawić dowolne miasto) to maszyneria prawie doskonała. Wszystko działa automatycznie.
- Nie ma wizji, innowacji, rozwoju – motory działania są jasne: testy + średnia + matura + olimpiady i konkursy.
- Nie rozmawiamy o problemach, nie mamy żadnych wątpliwości, jedyny problem do rozstrzygnięcia to „Gdzie na wycieczkę?”, ale już nie „Po co?”
Na zakończenie rozmowy W. powiedział:- „Wywiadówki bez udziału uczniów są bez sensu.”
Po ten rozmowie przeczytałam artykuł Małgorzaty Taraszkiewicz „O kulturze odpowiedzialności” w Edunews.pl.
Córka autorki przyniosła ze szkoły kontrakt, który miał być podpisany przez ucznia i jego rodziców.
„W wyniku zapoznania się z tym dokumentem uczeń i jego rodzic wie już, jakie ma spełniać obowiązki i co go spotka, jak tychże nie spełni. Kary są różne, ale precyzyjnie opisane, żeby nie było wątpliwości (minusy, punkty ujemne, niezaliczenie, obniżenie oceny itd.). Rodzice mają się zapoznać i podpisać! A czy można mieć wątpliwości? Nie.”
Małgorzata Tarszkiewicz to psycholog zajmujący się sprawami edukacji i słowo kontrakt rozumie jako umowę dwóch stron. Jednak w naszej kulturze szkolnej, uczniowie, niczym ryby, wciąż jeszcze w sprawach własnej edukacji nie powinni zabierać głosu. W szkole mają grzecznie siedzieć, słuchać i możliwie wiernie reprodukować to, co usłyszeli lub przeczytali. Mało komu przychodzi do głowy, że można by z nimi ROZMAWIAĆ i SŁUCHAĆ, CO MAJĄ DO POWIEDZENIA.
Zdaniem badaczy mózgu, człowiek tylko wtedy w pełni angażuje się w przedsięwzięcia i rozwija swój potencjał, gdy realizowane cele uznaje za istotne z własnego punktu widzenia. To znaczy, że nauka może tylko wtedy może być efektywna, gdy zaczniemy traktować uczniów jako pełnoprawne, autonomiczne podmioty. Nauka nie może być aktem przymusu, ale woli. Nasze mózgi zostały stworzone do tego, żeby się uczyć, ale żeby to robić, muszą mieć odpowiednie warunki. Najsilniejszym motywatorem jest ciekawość poznawcza. W zbiurokratyzowanych i skotniałych strukturach nie ma na nią miejsca. W szkole, do której poszła córka mojego przyjaciela, o zaspokajaniu ciekawości poznawczej uczniów nikt nie mówił.
A wracając do pomysłu W., czy trudno byłoby przeforsować pomysł, by uczniowie brali udział w wywiadówkach? Przecież to ich proces uczenia się. „Nic o nas bez nas!” Dlaczego tak łatwo odmawiamy naszym dzieciom praw, które uznajemy za element demokratycznego porządku.
Z okazji zbliżającego się Dnia Nauczyciela życzę nam wszystkim, żebyśmy nie dali zmienić się w urzędników! Biurokratyczna i sformalizowana szkoła nie może budzić fascynacji, a bez tego nie ma mowy o efektywnej nauce i rozwijaniu potencjału, z jakim przyszli uczniowie.
Notka o autorce: Marzena Żylińska jest wykładowcą metodyki w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Toruniu i w Dolnośląskiej Szkole Wyższej we Wrocławiu. Zajmuje się też wykorzystaniem nowych technologii w nauczaniu. Prowadzi seminaria dla nauczycieli, współorganizuje europejski projekt "Zmieniająca się szkoła". Autorka książki "Postkomunikatywna dydaktyka języków obcych w dobie technologii informacyjnych" i "Neurodydaktyka, czyli nauczanie przyjazne mózgowi". Prowadzi swój blog w partnerskiej dla Edunews.pl platformie blogowej Oś Świata pod adresem http://osswiata.nq.pl/zylinska/. Artykuł jest przedrukiem wpisu zamieszczonego w Osi Świata.
