Twierdzimy, że robimy to codziennie, ale czy świadomie nadajemy temu znaczenie. W jaki sposób pracujemy nad rozwijaniem w sobie postawy skoncentrowanej na przygotowaniu uczniów do samodzielnego, odpowiedzialnego życia? To wszystko wydaje się być oczywiste, ale cały czas słabo obecne w codziennej szkolnej praktyce. Brakuje w niej czasu na autentyczne budowanie charakteru, kształtowanie nawyków skutecznego działania, pracy nad własnym rozwojem i okazji do odkrywania ważnych dla każdego z nas wartości, priorytetów i pryncypiów.
W codziennym działaniu mamy okazję nadania znaczenia naszej pracy zawodowej. Jeżeli nie udaje się zainteresować wszyskich uczniów wszystkimi szkolnymi przedmiotami, to miejmy świadomość, że i tak mamy na nich wpływ. Bądźmy pewni, że sposób, w jaki prowadzimy zajęcia, jakie środowisko uczenia się tworzymy, jakie doświadczenia dydaktyczne im organizujemy, to właśnie będzie miało wpływ w ich przyszłym życiu. Szkoła obok ważnej funkcji zaspakajania potrzeb psychicznych - akceptacji, szacunku, przyjaźni, miłości - powinna uczyć jak się uczyć. Obok kształtowania i rozwijania przedmiotowych kompetencji, to przygotowanie uczniów do uczenia się przez całe życie, powinno stać się w czasach łatwego dostępu do informacji, ważnym zadaniem szkoły. Wiemy to, ale praktyka pokazuje coś zupełnie innego - wiedza ta nie jest powszechna. Ważniejszym staje się nadal jeszcze przygotowanie do sprawdzianów, testów, egzaminów, niż odwołanie do potencjału uczniów i ich osobistej siły w kształtowaniu prawidłowych nawyków samodzielnej pracy. Szkoła - obok domu, to przecież ważne miejsce samorealizacji, kształtowania potrzeby dążenia do wiedzy, mądrości, piękna, dobra, pracy w zespole, do świadomej i skutecznej komunikacji i funkcjonowania w realnym życiu. Uczymy się i rozwijamy przez doświadczenia. W szkole dostarczamy uczniom ich wiele. Dlatego tak ważna jest świadomość znaczenia właśnie doświadczeń w tworzeniu przez uczniów obrazu samych siebie. Posiadanie przez nich właściwych kompetencji w uczeniu się, to wynik naszych osobistych oddziaływań. A to z kolei sposób kształtowania postaw skutecznego działania opartego na kluczowych cechach charakteru.
Często stajemy przed wyborem: czy bardziej skupić się na aspektach poznawczych uczniów, czy raczej analitycznych, jak kreatywne myślenie, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów, myślenie systemowe, myślenie koncepcyjne, czy wreszcie samodzielne uczenie się i organizacja własnego warsztatu. Ważnym w pracy nauczyciela jest rozwijanie takich aspektów myślenia jak: wnioskowanie, analizowanie, argumentowanie, spostrzegawczość, pamięć i uważność, Tym bardziej, że technologia daje nam możliwość rozszerzenia tradycyjnie pojmowanej przestrzeni edukacyjnej, a jej mobilność wyjścia z sali lekcyjnej. Chcąc zadawać uczniom pytania odwołując się do wyższych poziomów w taksonomii celów, warto skupić uwagę na wykształceniu prawidłowych nawyków w samodzielnym poszukiwania informacji, wartościowaniu i ich przetwarzaniu. Wyzwaniem i zadaniem nauczyciela jest przygotowanie uczniów do przejęcie odpowiedzialności za własny rozwój. Ta kluczowa kompetencja pozwala nie tylko odkryć im zasady prakseologii, ale przede wszystkim rozwiązać wiele problemów społecznych.
W jaki sposób można to robić? Po pierwsze własnym przykładem. Tak przebiega proces modelowania nawyków uczniów. Dzieje się to poprzez właściwie zaplanowany proces dydaktyczny. Rozwijamy wówczas w nich zrozumienie kluczowych elementów uczenia się, takich jak praca zespołowa, komunikacja i kreatywność, a także krytyczne myślenie, czy odwołanie się do rzeczywistego świata. To ważne elementy w kształtowaniu nawyków właściwego formułowania celów i sposobów ich osiągania, ale też planowania własnej pracy uczniów, starannego doboru materiału, form utrwalania poznanych treści, wykorzystania źródeł informacji i wreszcie właściwej samooceny. Uczniowie tworzą sobie wyobrażenie o tym, jak powinno wyglądać własne uczenie i przejmowanie za nie odpowiedzialności. Uczą się obserwować, słuchać, dyskutować i wymieniać poglądy. To wszystko, co dzieje się na naszych lekcjach przedmiotowych, ma ogromne znaczenie. Warto, aby uczniom uświadamiać, że to, w jaki sposób pracują, jak organizują sobie miejsce pracy, jaką rolę odgrywa w tym technologia, ma wpływ na jakość ich życia. Przez lata uczęszczając do szkoły i uczestnicząc w zajęciach, obserwują nas, kształtują nawyki i budują przekonanie o skuteczności lub braku naszych strategii. Im więcej zajęć organizowanych przez szkołę, będzie zawierało elementy kierowanego przez nas samokształcenia, tym szybciej uczniowie zdobędą umiejętności organizacji własnej pracy. Poznają swoje reakcje na nowe sytuacje, odkrywają indywidualne możliwości, identyfikują swoje potrzeby i uczą się samodzielnej pracy, wspieranej przez świadomego swojej roli nauczyciela. Innowacyjne modele dydaktyczne znakomicie pomagają w kształtowaniu tej kompetencji.
Po drugie. Doskonałą rolę w rozwijaniu umiejętności uczenia się, mogą pełnić lekcje wychowawcze. Dla nauczyciela to okazja, aby poznać zainteresowania uczniów, pomóc im w organizacji własnej pracy, formułowaniu zakresu działań. To czas na rozwijanie charakteru, który pozwoli budować w nich poczucie własnej wartości, proaktywność, rozumianą jako samodzielne podejmowanie inicjatywy, ale też poczucie obfitości poprzez dostrzeganie bogactwa możliwości i szans. Podobnie jak pozytywne myślenie, wyrażane w odważnym podejmowaniu kolejnych wyzwań i otwartości na własny rozwój. Lekcja wychowawcze to okazja do tworzenia wspólnie z uczniami planów na przyszłość, określania działań, aktywności i uczenia się nowych rzeczy, czy tworzenia osobistych misji. Z roli pouczającego, przechodzimy do roli tutora - osoby wspierającej ucznia w procesie uczenia się w szkole.
Po trzecie, nową funkcję dydaktyczną możemy nadać pozalekcyjnej pracy uczniów. Doskonałą okazją są prace domowe, z których coraz częściej rezygnujemy. A przecież przemyślane, z konkretnym celem, ciekawe, ambitne, angażujące - jak wyzwania, z którymi chętnie mierzą się w różnego rodzaju grach komputerowych, mogą zachęcić uczniów do samodzielnej pracy i osobistego rozwoju. W ten sposób możemy inspirować uczniów do poszukiwania informacji, korzystania z różnych źródeł i form. Uczniowie, wykorzystując technologie, mogą doskonalić umiejętności notowania, streszczania i tworzenia osobistych map myśli, tworzyć dokumentację fotograficzną i raporty, przygotowywać filmy i krótkie tutoriale w sieci, czy transmisje internetowe. To okazja, aby wskazać uczniom edukacyjną rolę technologii i jednocześnie uzmysłowić znaczenie przestrzeni publicznej w procesie uczenia się. Przede wszystkim zachęcić do odkrywania na nowo czytelni z nowymi funkcjami, centrów nauki, parków technologicznych, muzeów, kin, teatrów, filharmonii. Nauka może odbywać się wszędzie. A uczyć możemy się u najlepszych nauczycieli na świecie. Mając dostęp do internetu, mamy dostęp do autorskich wideo-blogów, eksperckich kanałów internetowych, czy wirtualnych galerii i bibliotek.
Zorganizowana w ten sposób praca, doskonali umiejętność samodzielnego poszukiwania i przetwarzania informacji, rozwija współpracę i umiejętność samoorganizacji, motywuje i angażuje do pracy nad własnym rozwojem, buduje osobistą wiarygodność jako podstawę zaufania, kształci umiejętność ciągłego uczenia się i doskonalenia, definiowania i rozwiązywania problemów oraz zarządzania projektami i tworzenia kreatywnych rozwiązań. Redefiniujemy nie tylko środowisko uczenia się ucznia, funkcję i rolę nauczyciele, ale też sposób pracy uczniów.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
Literatura:
- F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Impuls, Kraków 2004.
- K. Kruszewski, Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa 2004.
- J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Novum, Płock 2002.
