Dodaj dziecku skrzydeł. Rzecz o motywacji

Czym jest motywacja wewnętrzna?

Jak skutecznie zachęcić dziecko do nauki nowych umiejętności, wprowadzić nowy nawyk do codziennej rutyny lub po prostu przekonać dziecko do współpracy? Te pytania spędzają sen z powiek rodzicom, którzy szukają coraz to nowych metod mających na celu zmotywowanie dziecka do działania. Prawie każdy z nich napotyka na swej drodze trudności, a kolejne próby współpracy kończą się fiaskiem. Jak skuteczniej motywować dziecko? Na to oraz wiele innych pytań odpowiada autorka książki Dodaj mi skrzydeł! Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną?, Joanna Steinke-Kalembka.

W psychologii istnieje rozróżnienie na motywację wewnętrzną i zewnętrzną. Motywacja zewnętrzna to wszelkie zachęty i naciski stosowane, aby przekonać drugą stronę do wykonania konkretnych działań. Narzędziami motywacji zewnętrznej jest więc system nagród i kar, pochwały, próby przekupstwa czy różnego rodzaju tablice motywacyjne. Takie podejście pozwala niekiedy na osiągnięcie relatywnie szybkich efektów, lecz nie sprawdza się na dłuższą metę. Dzieci motywowane zewnętrznie wytwarzają w sobie m.in. skłonność do rywalizacji bądź działania uzależnionego od zewnętrznych bodźców (dążenie do uzyskania nagrody bądź uniknięcia kary).

Odczuwając motywację wewnętrzną wykonujemy daną czynność, bo jest ona dla nas ważna, przyjemna, interesująca oraz sensowna, a więc nasz poziom satysfakcji z jej wykonania automatycznie rośnie. Jeśli rodzic odnosi się do tego, na czym faktycznie zależy dziecku, wzrasta jego poziom zadowolenia z wykonywania określonej czynności – dziecko podejmuje aktywność z ochotą, ponieważ dostrzega sens swego działania.

Jak możemy wspierać motywację wewnętrzną dziecka?

1. Doceniaj.

Dziecko, które słyszy wzmacniające komunikaty i czuje się zauważone, ma możliwość budowania pewności, poczucia sprawczości oraz poczucia własnej wartości. Zamiast pochwał, które zazwyczaj nie dają konkretnej informacji zwrotnej dziecku i opierają się na generalizacji określonego zachowania ("Świetnie!", "Super!") można:

• okazać wdzięczność, np.: „Kiedy patrzę na twój rysunek, to czuję radość, ponieważ przypominają mi się miłe chwile spędzone podczas wycieczki do lasu”;
• odnieść się do procesu, : „Podoba mi się to, w jaki sposób dzielisz pracę na etapy: najpierw wyciąłeś potrzebne elementy, potem przykleiłeś je na kartkę, a na końcu dorysowałeś brakujące fragmenty” – nawiązując do przyjętej postawy, wybranej strategii, wytrwałości, poprawy umiejętności, refleksji itp. wzmacniamy motywację wewnętrzną;
• nawiązać do własnych emocji/odczuć, np.: „Cieszę się, kiedy pamiętasz o umyciu rąk po powrocie do domu”;
• podziękować, np.: „Dziękuję, że zaniosłeś zabawki do pokoju po skończonej zabawie”;
• wykazać się empatią, wczuć się w sytuację dziecka, np.: „Widzę, że bardzo się cieszysz na wizytę babci. Lubisz się z nią bawić, ponieważ czytacie razem Twoje ulubione czasopismo i wykonujecie razem łamigłówki”.

2. Pozwól dziecku zbudować adekwatną samoocenę.

Umożliwiając dziecku poznawanie nowych rzeczy, sprawiamy, że jego samoocena rośnie z każdym kolejnym doświadczeniem, ponieważ powstaje ona w wyniku działania. Świadomość własnych mocnych stron czy obszarów, nad którymi dziecko powinno jeszcze popracować buduje jego poczucie sprawczości (przekonanie: „mam wpływ na to, co się dzieje i mogę poradzić sobie w każdej sytuacji, która mnie spotka”). Według J. Steinke-Kalembki samoocena stanowi siłę napędową motywacji wewnętrznej.

3. Zadbaj o fundament.

Nie da się rozwijać potencjału bez zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka, tj. rodzicielskiej uwagi, bezwarunkowej akceptacji i miłości. Rodzic poprzez spędzanie czasu z dzieckiem, dawanie mu bezwarunkowej uwagi, kontakt fizyczny, a także mówienie o swoich emocjach buduje relację opartą na przywiązaniu. W przypadku dzieci, których potrzeba uwagi została zaspokojona, nie ma potrzeby stosowania kar czy nagród.

4. Inspiracja zamiast rady.

W chwilach, kiedy dziecku brakuje wiary w powodzenie warto zaakceptować jego emocje zamiast natychmiastowego dawania rad. Pomocne może się okazać zachęcenie dziecka za pomocą pytań otwartych np.: „Co udało ci się już zrobić?”, „Co jeszcze ci zostało?”, „Do czego może ci się to przydać?”, „Kogo możesz poprosić o pomoc?”, „Jak inaczej można podejść do tego zagadnienia?”, „Czego potrzebujesz, żeby ci się dobrze/lepiej pracowało?” Pytając dziecko, nie podajemy mu gotowych rozwiązań, lecz zachęcamy do samodzielności w poszukiwaniach. Jeśli pomysł na rozwiązanie pochodzi od dziecka, jest ono bardziej zmotywowane niż wtedy, kiedy rodzice podsuną mu gotowe rozwiązanie.

5. Odczaruj błędy.

Sukcesy i niepowodzenia towarzyszą nam na każdym etapie życia. To właśnie dorośli (rodzice, nauczyciele) przekazują dzieciom podejście do nich. Kiedy dajemy sobie prawo do błędu, nie wstydzimy się do niego przyznać i stwarzamy w domu atmosferę, w której jest miejsce na niepowodzenie, dzieci stają się odważne i nie boją się podejmować wyzwań. Oswojenie błędów i potraktowanie ich jako informacji zwrotnej i okazji do nauki czegoś nowego jest dla dzieci bardzo rozwijające, ponieważ eliminuje lęk blokujący przed podjęciem działania. Dzieci, które nie boją się popełniać błędów, chętniej angażują się w nowe aktywności, ponieważ bez względu na rezultat czerpią radość z samego działania (motywacja wewnętrzna).

Notka o autorce: Katarzyna Kijek-Kubejko jest wicedyrektorką, koordynatorką programu IB PYP i nauczycielką j. hiszpańskiego w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.

Bibliografia:

• Steinke- Kalembka, Dodaj mi skrzydeł! Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną?, scribd.com
• Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna
• Strona: dziecisawazne.pl
• Grafika: jaksieuczyc.pl