Nowe alfabety, nowe kompetencje

Wraz z pojawieniem się nowych mediów cyfrowych i rozwojem kultury partycypacyjnej, sens alfabetyzacji wychodzi poza ramy indywidualne i staje się komunikacją wielokierunkową (i wielowymiarową). Przestaje służyć tylko jednej osobie, staje się narzędziem aktywizacji i rozwoju całej społeczności. Najwyraźniej jest to widoczne w Internecie, gdzie jedna indywidualna wypowiedź może łatwo przerodzić się w dzieło zbiorowe. Alfabetyzacja we współczesnym znaczeniu jest czymś więcej niż tylko działalnością oświatową mającą na celu naukę pisania, czytania czy liczenia. Możemy o niej mówić również w kontekście znajomości komputerów (computer literacy), zarządzania finansami osobistymi (financial literacy), posługiwania się i korzystania z mediów (media literacy), zdolności odczytywania znaczenia obrazów (visual literacy).

Pojawienie się społecznościowego Internetu wywróciło pewien porządek, w którym zazwyczaj wąska grupa osób występowała w roli twórców, zaś większość społeczeństwa konsumowała wytwory ich pracy. Przed siecią 2.0 znajomość katalogu podstawowych umiejętności: pisania, czytania, rozumienia i zapamiętywania, było wystarczającym, aby swobodnie funkcjonować w codziennym życiu. Również system edukacji nastawiony był na kształcenie tych umiejętności. Rozwój mediów tradycyjnych i cyfrowych, multimediów, internetu, poczty elektronicznej i komunikatorów, gier wideo i sieciowych, lawina narzędzi interaktywnych w Internecie – przyniósł rewolucję w sposobie komunikowania się między ludźmi. Dzisiaj każdy, kto korzysta z sieci, może w ciągu kilku chwil stać się twórcą, publikować i dzielić się z innymi swoimi utworami: dźwiękowymi, graficznymi, filmowymi, tekstowymi, itp.

Tekst przestaje być dominującym typem przekazu, staje się jedną z wielu metod komunikowania się. Zmieniają się w związku z tym kompetencje. Jak zauważa Lynell Burmark z amerykańskiej organizacji Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD), „Podstawową sprawnością w XXI wieku będzie umiejętność rozumienia obrazów: filmów, grafik, zdjęć wszelkiego typu… nie wystarczy już tylko pisanie i czytanie. Nasi uczniowie muszą nauczyć się przetwarzać zarówno słowa, jak i obrazy. Muszą mieć zdolność poruszania się swobodnie i płynnie pomiędzy tekstem i obrazami, pomiędzy słowem pisanym i światem obrazowym.” Dziś to alfabetyzm wizualny staje się dla młodych ludzi ważniejszą kompetencją – widzę, więc się uczę, uczę się, aby widzieć.

Zespół ekspertów pracujących dla Fundacji MacArthura zaproponował nowy katalog kompetencji potrzebnych współczesnemu człowiekowi (za: „Confronting the Challenges of Participatory Culture: Media Education for the 21st Century” pod redakcją H. Jenkins’a z Massachusetts Institute of Technology, 2006):
GRA – zdolność eksperymentowania w różnych rolach jako metoda nauki i rozwiązywania problemów;
ODGRYWANIE RÓL - zdolność do posługiwania się różnymi tożsamościami dla improwizacji i zdobywania wiedzy o świecie;
SYMULACJA – zdolność do interpretowania świata i tworzenia złożonych modeli odzwierciedlających realny obraz świata w celu doświadczenia różnych możliwości rozwiązania problemów.
ASYGNOWANIE – zdolność do świadomego wykorzystania i remiksowania kontentu medialnego we założonym celu;
WIELOZADANIOWOŚĆ – zdolność do analizy otoczenia i jednoczesnego skupienia się na realizacji najważniejszych zadań;
WNIOSKOWANIE, DOCHODZENIE – zdolność do jednoczesnego śledzenia i analizowania różnych mediów z pomocą różnych narzędzi wykorzystujących potencjał umysłu;
INTELIGENCJA ZBIOROWA – zdolność do gromadzenia wiedzy i porównywania danych z innymi dla realizacji wspólnych celów;
OCENIANIE – zdolność do ewaluacji wartości i wiarygodności różnych źródeł informacji;
NAWIGACJA TRANSMEDIALNA – zdolność do śledzenia danego zagadnienia w czasie przy wykorzystaniu różnego typu mediów;
SIECIOWANIE – zdolność do wyszukiwania, syntetyzowania i upowszechniania informacji w sieci;
NEGOCJOWANIE – zdolność poruszania się w różnych społecznościach, przyjmowania i respektowania różnych punktów widzenia, przyjmowania i stosowania różnego typu norm postępowania w zależności od sytuacji;
WIZUALIZACJA – zdolność do analizowania różnych źródeł danych i tworzenia odpowiednich form wizualnych dla skutecznej promocji idei, prezentacji wzorców czy identyfikowania trendów.

Wszystkie powyższe umiejętności muszą być rozwijane na etapie edukacji szkolnej. Tradycyjne umiejętności: pisania, czytania, liczenia, są tylko punktem wyjścia. Na tym fundamencie trzeba rozwijać kompetencje społeczne, badawcze, techniczne, uczyć współpracy, wymiany i krytycznego myślenia. Stawia to poważne wyzwania przed systemem edukacji, ale także przed całym społeczeństwem, zwłaszcza w kontekście pogłębiającej się luki cyfrowej w odniesieniu do starszego pokolenia. W tym drugim wymiarze oznacza konieczność uwzględnienia możliwości kształcenia tych kompetencji w ramach działań podejmowanych pod szyldem „edukacji przez całe życie”.

 

Alfabet 1. Zbiór liter pisma używanego w jakimś języku, ułożonych według określonej kolejności; 2. Uporządkowany zbiór znaków jakiegoś systemu znakowego, odpowiadających literom alfabetu; 3. Podstawowe zasady czegoś lub podstawowe informacje o czymś. Alfabetyzacja pedag. działalność oświat. zmierzająca do przyswojenia przez analfabetów umiejętności czytania, pisania i liczenia; Słownik Języka Polskiego PWN

 

Zobacz również: Mapa umiejętności społecznych XXI wieku