Streszczenie, dialog, aranżacja zachowania postaci, dyskusja o komunikacie, mowa niezależna, czy nawet ćwiczenie interpunkcji - praktycznie wszystko można osiągnąć przy pomocy... komiksu. To uniwersalne narzędzie, za pomocą którego nauczyć możemy każdego języka.
Streszczenie
Paradoksalnie, największą trudnością dla ucznia jest dokonanie streszczenia tekstu (40-60 słów, 10% tekstu bazowego) lub określenie głównej myśli utworu. Okazuje się, że komiks jest bardzo ciekawym narzędziem pośrednim między pełnym tekstem, a streszczeniem, gdyż rozczłonkowuje składowe fabuły na świat przedstawiony (tło i elementy kadru), narrację, dialogi i kreację postaci. Ciekawym sposobem jest wykorzystanie przeglądarkowego programu Storyboard That, by np. streścić np. ballady Adama Mickiewicza [TUTAJ].
Od podtekstu, do dosłowności
Czyli uczenie rozumienia znaczeń ukrytych przy pomocy komiksu. Uczniowie w naturalny sposób wykorzystują zarówno mechanizm niedopowiedzeń, kpiny, ironii, jak i błyskotliwych skojarzeń słownych, ale nie... w szkole. Tworzą mnóstwo memów, publikują je na portalach, w szkole jednak ten sposób komunikowania się, nie wiedzieć czemu, nie jest uznawany za tekst kultury, czyli również nie jest poddawany sensownej analizie.
Mem to uproszczony kadr komiksu. Ciekawym zadaniem jest wykorzystanie spontaniczności uczniów i polecenie stworzenie dowolnego memu dotyczącego aktualnych zjawisk społecznych. W sieci jest mnóstwo darmowych narzędzi - generatory [TUTAJ] oraz programy graficzne, np. PiZap. Oczywiście, można zaproponować uczniom odwrotne działanie, czyli interpretację memów i demotywatorów wyszukanych w sieci.
Komiks jako sposób kształcenia empatii
Ważnym elementem komiksu są dialogi. Można zaproponować uczniom stworzenie streszczenia danego tekstu poprzez odwzorowanie emocji postaci, a po zrobieniu zdjęcia łatwo da się wkomponować w fotografie "dymki" - tutaj przykłady, a tu szczegółowy opis metody. Jednocześnie uczniowie uczą się odwzorowywać emocje nie tylko przy pomocy znaków interpunkcyjnych, ale wiążą te ostatnie z kształtem "dymków" lub wprowadzonymi elementami dźwiękonaśladowczymi. Jest to również świetnym sposobem na zrozumienie dłuższych tekstów, wczucie się w sytuację danego bohatera (empatia) oraz utrwalenie (tego typu metoda aktywuje bardzo silne emocje, co służy zapamiętywaniu).
Dialogi
Ciekawym sposobem jest wykorzystanie fragmentu komiksu do ćwiczenia zapisu dialogów. Można poprosić uczniów, by we własne opowiadani wpletli dialogi wykonane w formie komiksu [przykład 1], [przykład 2], [przykład 3].
Kolejnym etapem zadania może być przekształcenie komiksowej sekwencji obrazków na zapis dialogowy z dodatkiem narratora (tu bardzo ważna okazuje się interpunkcja), opis przeżyć wewnętrznych, opis sytuacji lub ćwiczenie mowy zależnej i niezależnej. Ciekawym sposobem jest również przekształcanie np. bajek Ignacego Krasickiego lub Adama Mickiewicza na zestawy obrazków komiksowych, a następnie na ich podstawie tworzenie... sprawozdania (np. wrażenia reportera na temat danego zdarzenia) lub opis przeżyć wewnętrznych.
Do nauki tworzenia spójnych narracji
Mowa zależna, niezależna, pozornie zależna, opis przeżyć - to konstrukcje językowe, niezmiennie sprawiające uczniom trudności. Komiks w naturalny sposób rozdziela te elementy. Każdy kadr wyróżnia przede wszystkim wypowiedzi bohaterów (mowa niezależna), pokazuje myśli bohatera oraz zmianę jego emocji poprzez pozycję i gesty (opis przeżyć), czy ukazuje sekwencję zdarzeń (opis sytuacji).
Kadr komiksu a kadr filmowy
Czyli rozumienie znaczenia elementów świata przedstawionego. Dzięki badaniu kadrów współczesnych komiksów (jak np. fragmenty serii "Rork" Andreasa), można również analizować techniki aranżacji zachowania postaci.
Każdy tekst kultury ma swój język oraz nazewnictwo normatywne, pozwalające na badanie przekazu. Prowadzenie dyskursu poprzez zgłębianie samej struktury prowadzi do zaobserwowania zależności pomiędzy konwencjami, badanie wpływów faktów historycznych, biograficznych, literackich, filozoficznych, czy tzw. "szkół". Komiks łączy kod obrazu z kodem kadru filmowego. Niewątpliwie wykorzystuje również techniki dramaturgiczne (np. punkty kulminacyjne, zaangażowanie odbiorcy poprzez ekspresję bohatera, kreowanie postaci niewyrazistych, których decyzje silnie wplecione są w zależności elementów świata i przebywania...).
Badając układ kadrów komiksowych analogicznie do kadrów filmowych, można mówić nie tylko o ruchu kamery, ale i znaczenia stopnia zbliżenia kamery oraz oświetlenia. To, co na obrazie jest zastaną perspektywą, w komiksie nabiera dynamiki i generuje własne sensy. Artyści przeszli od tworzenia Sztucznych Fiołków, czyli ubogaconych o wypowiedzi postaci znanych wszystkim dzieł, do ożywiania obrazów i tworzenia dzięki nim opowieści, np. o życiu Vincenta Van Gogha czy wyjaśnienia powstania obrazu Bruegela Młyn i krzyż. Oto, jak bogatym źródłem do snucia historii (przeszłych i przyszłych, fanfików) jest jeden kadr z komiksu, który może śmiało stanowić inspirację dla uczniowskich tekstów.
Kreatywność
Techniki komiksowe można wykorzystać do uporządkowania wiedzy. Tego typu planszę (patrz poniżej) można różnorako podzielić - ważne, by w centralnym miejscu była narysowana postać z danej książki. Po bokach mogą być: wygląd, co postać myśli o sobie, jak postać przedstawia najciekawszą według niej przygodę, co zmieniłaby postać w swoich przygodach, gdyby była właścicielem "zmieniacza czasu", co inni sądzą o postaci, cechy osobowości, charakteru itp. Do takich zadań uczniowie ZAWSZE korzystają z podręcznika lub treści lektury, dzięki czemu uczą się selektywnego czytania, porządkują fakty, zżywają się z postacią...
Często zużywam tanie naklejki z "Biedronki" lub "Tigera" (btw: to są sklepy-wciągawki dla nauczycieli, gumowy mózg wykorzystuję do gry w szybką odpowiedź, klaps filmowy - do nagrań, naklejki w formie dymków - do komiksów właśnie, a obrazkowe nalepki do wszelkich nietypowych aktywności...). Poniższy pomysł, to przemiana "Smokeła". W dymku przypasowanym do małej naklejki należało wpisać jakąś cechę smoczka (1 os. l. poj.). Następnie trzeba narysować tego smoka po przemianie i w dymku opisać, co smok o tym procesie myśli, jakie fakty wspomina, do czego służą jego np. kropki czy pazury, czym się dzięki temu zajmuje itp.
Konteksty
Komiks jest też bogatym źródłem inspiracji i nawiązań. Uczniowie chętnie wykorzystują dzieła pt. Maus albo Persopolis. Ławo wpleść treści ujęte w tych komiksach zarówno w tok zajęć, jak również w proces pracy nad projektami, np. Kultura Żydów. Tego typu komiksy podejmujące zagadnienia historii oraz zjawisk społecznych, świetnie korespondują z animowanymi filmami krótkometrażowymi, jak na przykład Mythopolis, Man czy genialny, nominowany do Oskara film Chłopiec i świat, ukazujący wrogi konsumpcjonizm widziany oczami dziecka.
Komiks w końcu, to nieskończone źródło nawiązań, aluzji, sugestii i analogii. Prezentowane treści można rozpatrywać pod kontem motywu, toposu, archetypu. Można również łączyć tekst literacki z zestawem kadrów komiksowych, czy np. interpretować motyw wędrówki postaci w kontekście baśni.
Nie należy zapominać, że silną kondensacją technik, łączącą elementy komiksu, filmu, symbolu i metod podprogowych są trailery (filmów, gier, czy nawet wykorzystywane do promocji książki: Dyscyplina Paco Ahlgren, Wiedźmin 3: Dziki Gon, Team Fortress Meet the Pyro, Assassin’s Creed Trailer). Warto podjąć się trudu ich analizy, podzielić tych kilka minut projekcji na kadry znaczące i zastanowić się z młodzieżą nad ich wymową i celem oddziaływania na odbiorcę. Uczy to świadomego odbioru środków i technik użytych w danym utworze, co za tym idzie rozwija umiejętność funkcjonalizowania wyznaczników kodu językowego i wielowymiarowego odbioru tekstów kultury. Jak silnie kadry gry komputerowej korzystają z narzędzi tworzenia komiksu, ukazuje spot "Elika's Escape":
Należy niezmiennie pytać uczniów zarówno o to, co jest przedstawione, ale również jak i po co. Tym samym uwrażliwia się ich na odbiór otaczającego świata, pozwala na wyróżnianie elementów znaczących, na świadome zastanowienie nad różnorodnymi komunikatami (nie tylko językowymi, obrazowymi, znakowymi, ale również architektonicznymi, czy podprogowymi). Dzięki temu uczniowie mogą stworzyć własny film [KLIKNIJ TUTAJ] lub scenopis - intro do gry, reklama książki, aranżacja fragmentu lektury lub dalszych losów bohatera (np. wzorując się na superbohaterach).
Na koniec warto wspomnieć, że współczesne wirtualne tablice do gromadzenia [WYKORZYSTANIE ZDJĘĆ], np. dokonań grupy projektowej [PROJEKT FANTASTYKA] również przypominają komiksy o zagnieżdżonych informacjach, np. Thinglink.
Notka o autorce: Joanna Waszkowska – nauczycielka języka polskiego z kilkunastoletnim stażem. Pracuje w Zespole Szkół Prywatnych „Twoja Przyszłość” w Sosnowcu. Uczy klasy gimnazjalne i IV-VI szkoły podstawowej. Członek grupy Superbelfrzy RP. Niniejszy wpis ukazał się w jej blogu uczycielnica.blogspot.com.
