Tworzenie to nie tylko kreatywne, nieszablonowe myślenie, generowanie nowych i wartościowych idei, ale również umiejętność przekładania wyników tego myślenia na konkretne produkty, uczenie się w działaniu. Tworzenie wymaga metod i przestrzeni, które pozwolą/zapewnią uczniowi swobodę i przekraczanie granic, eksperymentowanie i testowanie nowych rozwiązań. Umiejętność tę można rozwijać dając uczniom zadania, które wymagają niestandardowego podejścia i zachęcają do wychodzenia poza proste ramy myślowe.
W ramach projektu Novigado, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach projektu Erasmus+, staramy się zgłębić i opisać aktywne metody nauczania w elastycznych przestrzeniach edukacyjnych. Posługujemy się przy tym modelem Klasy Przyszłości wypracowanym przez Future Classroom Lab z Brukseli. W ramach modelu opisana została strefa tworzenia (ang. create). Przestrzeń ta przypomina laboratorium multimedialne, daje uczniom swobodę poruszania się, planowania działań i produkcji rezultatów własnej pracy. Często wykorzystywana jest do pracy projektowej, ale może służyć również mniejszym zadaniom, możliwym do wykonania w ciągu jednej lekcji. Tu nie wystarczy proste podsumowanie zdobytej wiedzy czy umiejętności - uczniowie pracując samodzielnie lub w grupach dokonują twórczego przetworzenia informacji, uruchamiając myślenie z wyższych poziomów taksonomii Blooma, jak analiza, synteza czy ewaluacja. W przestrzeni tej nauczyciel pełni rolę projektanta doświadczeń edukacyjnych uczniów - tworzy zadania, które nie będą odtworzeniem wiadomości z podręcznika, ale wymagać będą dokonania syntezy, wydobycia nowych sensów czy pogłębienia zdobytej wiedzy. W trakcie lekcji jest natomiast ekspertem lub moderatorem, a przede wszystkim obserwatorem działań uczniów.
Jak taka przestrzeń mogłaby wyglądać w polskiej szkole? Często zwyczajnie wystarczy przestawić lub całkowicie usunąć przeszkadzające nam ławki czy wykorzystać przestrzeń korytarza, aby znaleźć miejsce dla rozwijania twórczości uczniów (świetnie też nadają się pomieszczenia w piwnicach). W dzisiejszym scyfryzowanym świecie coraz częściej też może to być przestrzeń wirtualna, która mieści się na ekranie tabletu czy komputera. Potrzebne nam są jednak narzędzia - czasem te analogowe, jak wielkoformatowe arkusze papieru i flamastry, a czasem cyfrowe, jak różnego rodzaju narzędzia TIK, które zaproponuję przy okazji konkretnych metod poniżej.
Najważniejsze jednak wydają się same metody prowadzące do tworzenia konkretnych rezultatów działań. Rolą nauczyciela jest zachęcanie uczniów do przedstawienia swoich pomysłów w nietypowy/nieszablonowy sposób. Ważne jest jednak pytanie lub zadanie sformułowane przez nauczyciela - nie powinno ono dawać uczniom możliwości rozwiązania metodą kopiuj-wklej, lecz zachęcać ich do twórczej odpowiedzi na postawiony problem.
Poniżej kilka wybranych metod kształcenia umiejętności tworzenia i myślenia kreatywnego. Każda z opisanych tu metod jest uniwersalna i wykorzystana może zostać na każdym poziomie edukacyjnym i przedmiocie.
Infografiki, mapy myśli, osie czasu
Są to metody, które zachęcają uczniów do przetworzenia zdobytej wiedzy i przedstawienia ich w łatwej do zapamiętania formie graficznej. Metody te wymagają od uczniów analizy poznawanych treści, wyboru najważniejszych ich zdaniem informacji oraz syntezy za pomocą słów kluczowych lub obrazków. Metody te wykorzystać możemy podczas powtórzenia wiadomości czy podczas bieżącej pracy na lekcji. Mogą one także być częścią większego projektu, służyć prezentacji jego rezultatów lub stanowić formę sprawdzenia wiedzy opanowanej przez uczniów (ocenianie kształtujące). Przykłady zastosowania:
- język polski - stworzenie profilu bohatera wybranej lektury (infografika może tu mieć również na przykład formę karty postaci stworzonej za pomocą generatora);
- historia - oś czasu przedstawiająca najważniejsze wydarzenia danego okresu historycznego;
- biologia - uczniowie czytają opis historii odkrycia struktury DNA, a następnie tworzą infografikę pokazującą kolejne cechy i etapy metody naukowej w tym przykładzie.
Więcej o infografikach przeczytać możecie w artykule Infografiki jako narzędzie pogłębiania wiedzy, a o mapach myśli na stronie Myślografia Agaty Baj i ebooku Mapy Myśli tejże autorki.
Przydatne narzędzia TIK: Canva, Piktochart, Coggle, Mindmup, StoryboardThat.
Trzy podsumowania, Nagłówek
Trzy podsumowania to metoda, w której nauczyciel prosi uczniów o napisanie trzech streszczeń tekstu lub lekcji: jedno od 10 do 15 słów, drugie od 30 do 50 słów i trzecie od 75 do 100 słów. Pozwala to uczniom udoskonalić swoje rozumienie i wybrać tylko istotne elementy do pierwszego opisu oraz pogłębić i wyjaśnić treści lub pojęcia, które tego wymagają w najdłuższej wersji. Podobną metodą jest tworzenie nagłówka (ang. headline). Jest to jedna z rutyn myślowych wypromowanych przez Project Zero na Uniwersytecie Harvarda, która pomaga uczniom poznać istotę (lub podstawową ideę) omawianego tematu/problemu, a następnie zaprasza do przedstawienia jej w krótkim, chwytliwym nagłówku gazetowym. Obie te metody wymagają analizy poznanych treści, a następnie ich maksymalnej syntezy.
Przydatne narzędzia TIK: edytory tekstów.
Prezentacja multimedialna, screencast
To chyba najpopularniejsza metoda stosowana przez nauczycieli wszystkich przedmiotów. Aby spełniała ona swoje funkcje i wspomagała rozwój umiejętności twórczych, musimy pamiętać o kilku zasadach - prezentacja:
- nie powinna być zwykłym podsumowaniem wiedzy, tworzonym poprzez kopiowanie treści z internetu do slajdów;
- powinna zachowywać równowagę pomiędzy treścią a obrazem;
- powinna podsumowywać rezultaty dogłębnej analizy wcześniej zdobytych informacji i być ostatnim etapem procesu lub projektu, stanowić jedynie formę prezentacji zadania.
Jedną z wariacji prezentacji multimedialnej jest screencast. Jest to film przedstawiający zawartość ekranu komputera wraz z narracją nagraną przez prowadzącego prezentację. Ekran może przedstawiać prezentację multimedialną, stronę internetową czy program komputerowy. Screencastów często używa się jako instrukcji obsługi różnego rodzaju programów komputerowych, ale można go wykorzystać również w celach edukacyjnych. Uczniowie po nagraniu takich prezentacji, mogą udostępnić stworzone przez siebie filmy, które każdy może obejrzeć w wybranym przez siebie czasie, co oszczędza na przykład czas na lekcji przeznaczony na prezentację pracy. Jeśli chcecie dowiedzieć się jak stworzyć taki screencast zapraszam do zapoznania się z artykułem Jolanty Majowskiej.
Przydatne narzędzia TIK: prezentacje Google, Genially, Sway, Prezi, Nearpod, Screencastify.
Plakat, model lub rzeźba
Są to metody zaczerpnięte ze sztuki, które wymagają od ucznia przekształcenia istoty treści na formę wizualną i przedstawienia jej za pomocą obrazów, symboli lub przestrzeni. Aby wykonać dobry plakat lub rzeźbę, uczeń musi dokonać analizy tego, czego się nauczył, wybrać elementy, które powinny zostać na pracy przedstawione oraz zastanowić nad nieszablonowym ujęciem tego tematu. Przykłady zastosowania:
- biologia - model komórki z materiałów dostępnych w każdym domu
- język polski - plakat przedstawiający motyw miłości w "Panu Tadeuszu"
- geografia - uczniowie tworzący rzeźbę reprezentującą kryzys klimatyczny i sposoby przeciwdziałania mu
Przydatne narzędzia TIK: Canva (w przypadku plakatu w formie cyfrowej).
Podcast
Podcasty, czyli nagrane wcześniej audycje radiowe, możliwe do odsłuchania w dowolnym czasie, zyskują popularność w Polsce i na świecie. Mogą być także używane jako element rozwijający twórcze myślenie uczniów. Podcast stanowi bowiem świetny sposób na pogłębienie wiedzy lub podsumowanie określonego etapu pracy. W epoce zalewających nas obrazów rozwijają też kompetencję słuchania (ze zrozumieniem), co niekiedy bywa zapominane w nauczaniu. W podcaście uczniowie mogą samodzielnie tworzyć treści i dzielić się swoimi refleksjami w odpowiedzi na zadany temat albo zaprosić eksperta, który pomoże im zrozumieć wybrany problem. Podcast to nie tylko proste nagranie - wymaga on edycji, a więc wybrania najistotniejszych fragmentów, selekcji prezentowanych informacji i umiejętności technicznych. Nagrania uczniów mogą również mieć określoną konwencję (np. humorystyczne przedstawienie tematu) lub stanowić część projektu interdyscyplinarnego (np. kiedy audycja na temat historii Śląska odbywa się w języku angielskim). Dzięki wykorzystaniu podcastów można wraz z uczniami stworzyć nawet własny kanał lub rozgłośnię radiową.
Przydatne narzędzia TIK: Anchor, Audacity, Dyktafon w smartfonie.
Film, animacja poklatkowa, drama
Najbardziej czasochłonna i skomplikowana z prezentowanych tu metod. Nagranie filmu czy stworzenie nawet krótkiej scenki teatralnej wymaga bowiem gruntownego przemyślenia scenariusza, odpowiedniego doboru języka i autoprezentacji, prób, a wreszcie także (w przypadku filmu) umiejętności technicznych związanych związanych z postprodukcją. Wielość kształconych umiejętności i wieloetapowość tego zadania może tu być jednak zaletą, szczególnie wtedy, gdy zależy nam na wszechstronnym rozwoju uczniów. Przykłady zastosowania:
- biologia - animacja poklatkowa pokazująca cykl wzrostu fasoli;
- język angielski - film prezentujący i omawiający przykłady amerykańskiego snu w popkulturze;
- język niemiecki - dialog wykorzystujący słownictwo ze zrealizowanego działu odegrany przez uczniów.
Przydatne narzędzia TIK: DaVinci Resolve, Lightworks, Gimp, Stop Motion
***
Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu NOVIGADO.
Finansowany ze środków Erasmus+ projekt NOVIGADO koordynuje Fundacja Think! (lider konsorcjum), zaś partnerami są belgijska organizacja European Schoolnet (zrzeszająca wszystkie ministerstwa edukacji w UE), turecki YEGITEK (agencja tureckiego ministerstwa edukacji ds. technologii), francuska CANOPE (agencja francuskiego ministerstwa edukacji ds. Publikacji edukacyjnych) i dwie innowacyjne szkoły – francuska Lycee Pilote Innovant International oraz portugalska Agrupamento de Escolas Fernando Casimiro Pereira da Silva.
Na stronie https://fcl.eun.org/novigado-results można znaleźć liczne opracowania (także w języku polskim) poświęcone m.in. współczesnemu rozumieniu aktywnego uczenia się, organizacji przestrzeni edukacyjnych w szkole i wykorzystania ich w nauczaniu, opinie przedstawicieli środowisk naukowych i oświatowych dotyczących aktywnego uczenia się we współczesnej szkole, jak również przegląd światowej literatury w tym temacie. Znajdują się tam też linki do kursu MOOC oraz webinarów. Zapraszamy do śledzenia informacji o projekcie NOVIGADO i korzystania z opracowań i materiałów dla szkół i nauczycieli.
Więcej informacji: http://fcl.eun.org/novigado
Notka o autorce: Barbara Ostrowska jest doktorem psychologii, nauczycielką teorii wiedzy i psychologii oraz koordynatorką programu międzynarodowego IB DP w Międzynarodowym Liceum Ogólnokształcącym Paderewski w Lublinie. Moderator szkoleń online, trener i egzaminator. Google Educator oraz Microsoft Certified Educator. Współprowadzi podcast edukacyjny Educatio Perpetua!. Należy do społeczności Superbelfrzy RP.
