Praktyczne działania w szkolnych pracowniach i laboratoriach

Można zauważyć, że dziś szkolnictwo specjalne jest wiodącym, jeśli chodzi o praktyczne działanie i uczenie przez działanie. Bazujemy na mocnych stronach ucznia, a takie umiejętności jak np. gotowanie, wytwarzanie soków, konstruowanie - pomagają wzmacniać i rozwijać wiele kompetencji. W szkołach specjalnych od lat tworzy się pracownie gospodarstwa domowego, a za sprawą laboratorium przyszłości, mamy nadzieję, że stanie się to codziennością również w szkołach ogólnodostępnych.

Jak możemy zatem rozwijać praktyczne umiejętności naszych uczniów?

Twórzmy przestrzeń na lekcji do realizacji treści programowych poprzez praktyczne działania takie jak np.:

gotowanie,
szycie,
sklejanie,
konstruowanie w oparciu o instrukcje,
wytwarzanie stroików i ozdób okolicznościowych,
a nawet pielęgnowanie i uprawianie roślin - np. zakładając klasowe czy szkolne ogródki.

Ale wdrażajmy uczniów też do doskonalenia takich umiejętności codziennych jak np. prasowanie lub pranie. Pomocne w tym okazać się mogą np. instrukcje obrazkowe, plany aktywności czy filmiki instruktażowe.

Instrukcja prania

Instrukcja prasowania

Inne pomysły na trenowanie umiejętności praktycznych w szkole - tutaj.

Kształtowanie praktycznych umiejętności w projektach edukacyjnych

Metoda projektu jest jedną z najpopularniejszych i najczęściej wykorzystywanych w szkołach metod uczenia się. To naturalny sposób na kreatywne nauczanie oraz wdrażanie do samokształcenia i rozwijania zdolności twórczych i praktycznych uczniów. Projekt pozwala na zastosowanie różnorodnych aktywności, form pracy i narzędzi oraz zapraszanie do ich realizacji ciekawych osób. Nie bez znaczenia jest tutaj możliwość wdrażania uczniów do praktycznego działania i bazowania na mocnych stronach uczniów oraz na aktywnościach, które są im bliskie, bo wynikają z naturalnych potrzeb. Realizując działania projektowe uczniowie mają szansę na współdziałanie, pomaganie sobie, uczenia się od siebie i wykonywanie takich działań, które są na miarę ich możliwości.

W ramach działań projektowych uczniowie mogą np.:

przygotowywać konstrukcje z drewna, metalu czy instalacje np. z produktów plastycznych,
szyć stroje świąteczne, maskotki, tworzyć karmniki, przygotowywać kreatywne pomoce dydaktyczne, ozdoby,
zakładać ogródki szkolne,
malować obrazy,
nagrywać filmy,
tworzyć kampanie społeczne,
czy przygotowywać potrawy.

Kilka przykładów dobrych praktyk:

Projekt Jesteśmy tacy jak wy
Projekt Szkolna spiżarnia
Projekt Wystawa szkolna - formy podstawowe
Projekt Baza kreatywnych pomocy dydaktycznych
Projekt 5 sposobów na matematykę

Doskonalenie umiejętności samoobsługowych w powiązaniu z wydarzeniami szkolnymi i świętami

Święta, ważne wydarzenia szkolne czy klasowe mogą stać się przyczyną i pretekstem do kształtowania praktycznych umiejętności, rozwijania inicjatywności i przedsiębiorczości. Przed Bożym Narodzeniem warto zainteresować uczniów wplatając w realizację podstawy programowej wytworami, które posłużyć mogą jako osoby, stroiki, ale także prezenty od serca.

Tego typu aktywności stwarzają odpowiednią atmosferę, wprowadzają w nastrój świąt, integrują uczniów, dają możliwość głębszego poznania tradycji i zwyczajów naszego kraju. Poza tym dają poczucie sprawstwa i możliwość rozwijania swoich zainteresowań i pasji. Przygotowując stroiki i ozdoby uczniowie rozwijają swoje umiejętności manualne, szyjąc, sklejając, malują, ale doskonalą i usprawniają także motorykę małą poprzez nawlekanie, klejenie, składanie, modelowanie.

Do ciekawszych aktywności w zakresie umiejętności samoobsługowych w zakresie praktycznego działania można zaliczyć np.

smażenie pączków z okazji tłustego czwartku
przygotowanie rogali marcińskich z okazji 11 Listopada
tworzenie świątecznych skrzatów (zob. instrukcja skrzata)
przygotowywanie ozdób wielkanocnych
organizacja kiermaszy

Dobre praktyki:

Gotowanie w szkole

Gotowanie pozwala uczniom rozwinąć wiele umiejętności. Przede wszystkim czytają przepis, odmierzają, a czasami przeliczają ilości produktów, rozwijają motorykę małą i koordynację wzrokowo-ruchową, a także pobudzają wszystkie zmysły. Uczą się przy tym samoobsługi, ale też tego, jak bezpiecznie posługiwać się narzędziami. W licznych klasach muszą też trenować cierpliwość oraz uczyć się organizacji pracy. Świetnie też służy nauce matematyki.

Wszelkie aktywności kulinarne wykonywane w gronie rówieśników angażują uczniów, sprawiają im przyjemność i wprawiają w dobry nastrój. Gotowanie może być wykorzystane do integracji zespołu klasowego, zwłaszcza jeśli następuje po nim wspólna konsumpcja przygotowanych potraw. To także świetny sposób na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych oraz kulturalnego zachowania przy stole.

Gotowanie w szkole jest uzależnione od możliwości sprzętowych. Najprostsze jest wspólne przygotowywanie zdrowych kanapek z przyniesionych przez dzieci produktów. Wystarczy umówić się wcześniej (można wylosować) kto przynosi krojony chleb, kto masło, wędlinę, sałatę itp., a podczas zajęć kulinarnych ustalić sposób pracy: każdy wykonuje kanapki dla siebie lub każdy ma wyznaczone konkretne zadanie w przygotowywaniu kanapek klasowych (smarowanie masłem, układanie plasterków sera, krojenie pomidorów itp.). Równie proste jest przygotowywanie sałatek owocowych i warzywnych. Po takiej aktywności może się okazać, że dzieci, które niechętnie jadają warzywa, ze smakiem zjedzą sałatkę, w której przygotowaniu uczestniczyły.

Niewiele trudu sprawia też przygotowywanie soków w sokowirówce czy wyciskarce wolnoobrotowej. Dzieci mogą przynieść swoje ulubione owoce i warzywa, w klasie je obrać i pokroić na mniejsze cząstki, a potem eksperymentować z dobieraniem składników do soku tak, aby powstały napoje o różnym smaku i kolorze.

Do wykonania galaretek czy kiślu wystarczy czajnik, kubeczki i łyżeczki. W upalne dni możemy przygotować z uczniami lemoniadę korzystając jedynie z dzbanków i ręcznych wyciskarek do cytrusów. Jeśli mamy sprzęt warto smażyć z uczniami gofry (koniecznie okraszone zdrowymi owocami), a także przygotowywać tosty w opiekaczu.

Jeśli szkoła dysponuje przenośnym piekarnikiem lub ma pracownię kulinarną, możemy pójść dalej, piekąc ciasteczka, pierniczki, babeczki i ciasta. Najwięcej radości sprawiają dzieciom ciasteczka, gdyż oprócz przygotowania samego ciasta, uczniowie mogą wykroić różne kształty, a po upieczeniu jeszcze je udekorować. Takie ciasteczka można potem zapakować w celofan, przewiązać wstążeczką i dać komuś bliskiemu jako upominek, np. na Dzień Mamy. Przy pieczeniu ciasta z kolei silnie podkreślamy aspekt integracyjny – jest to wspólne, klasowe ciasto i razem je spożywamy. Jego smak jest zasługą każdego ucznia.

Idąc jeszcze dalej możemy usmażyć z uczniami naleśniki – to danie uniwersalne i w zależności od dodatków może pasować każdemu. To świetna okazja, aby pokazać uczniom, że w kuchni można eksperymentować, dodając różne dodatki i sprawdzając, co do siebie pasuje i dobrze smakuje razem. Weźmy też pod uwagę fakt, że umiejętność smażenia naleśników pozwoli uczniom na większą samodzielność w domu, ponieważ będą mogli zaskoczyć rodzinę i samodzielnie przygotować dla najbliższych obiad.

Dobór potraw można też powiązać z porami roku:

jesienią przygotowywać dania z ziemniaków (placki ziemniaczane, pieczone ziemniaki, sałatkę), warzyw dyniowatych czy owoców jesiennych (np. przetwory);
zimą dania z warzyw kiszonych
wiosną kanapki i sałatki z nowalijkami
latem warto skorzystać z bogactwa owoców i warzyw, najlepiej z własnej, szkolnej uprawy.

Jak zorganizować gotowanie w szkole?

Jeśli mamy wielu uczniów w klasie warto zawczasu pomyśleć o organizacji aktywności kulinarnych. Nie zawsze jesteśmy w stanie przydzielić zadania jednocześnie wszystkim uczniom. Jednym rozwiązaniem jest przygotowanie oddzielnego stanowiska do gotowania w konkretnym miejscu w sali. Wtedy dzielimy uczniów na grupy. Jedna grupa zajmuje się gotowaniem, podczas gdy reszta uczniów w tym czasie uzupełnia karty pracy lub wykonuje pracę plastyczną. Ważne jest, aby przygotować takie zadania, z którymi uczniowie poradzą sobie sami, gdyż nauczyciel będzie zajęty pomaganiem grupie gotującej. Po ustalonym czasie albo po wykonaniu konkretnych czynności grupy zmieniają się: ci uczniowie, którzy do tej pory przygotowywali posiłek siadają do ławek, a do stanowiska kulinarnego podchodzi inna grupa.

Drugim rozwiązaniem, ale nie zawsze wykonalnym, jest podzielenie czynności kulinarnych na tyle zadań, ile mamy dzieci na zajęciach. Uczniowie mogą wtedy wybierać lub losować konkretne zadania. Wtedy potrzebne są jasne instrukcje, aby każdy wiedział dokładnie, co ma robić. Warto wtedy poświęcić czas przed samym gotowaniem na przygotowanie instrukcji, np. w formie notatek wizualnych (jak wyżej).

Własne warzywa i owoce, czyli klasowy ogródek

Kolejnym działaniem praktycznym, którego warto spróbować z uczniami, jest klasowy ogródek, w którym uprawiamy warzywa, owoce i zioła. Najprostszą wersją jest mini ogródek na parapecie, w którym uprawiamy zioła, szczypiorek czy kiełki. Oczywiście uczniów angażujemy zarówno w sadzenie, jak i pielęgnowanie roślin. Można to zorganizować w każdym momencie roku szkolnego – wystarczy rozłożyć na podłodze folię malarską na czas napełniania pojemników ziemią, zapewnić nasiona, pojemniki (nie muszą to być donice, wystarczą kubeczki po jogurtach czy śmietanie) oraz ziemię. Warto zapytać woźnych – w wielu szkołach ziemia ogrodowa jest dostępna i nie trzeba jej kupować.

Najwięcej korzyści przynosi jednak przygotowanie i prowadzenie ogródka na placu szkolnym. Wiosną trzeba znaleźć odpowiednie miejsce i poprosić konserwatora lub tatusiów naszych uczniów o przekopanie podłoża. Przyda się warstwa świeżej ziemi ogrodowej. Kiedy miejsce jest już gotowe wychodzimy z uczniami i siejemy, sadzimy, a potem podlewamy i regularnie doglądamy upraw. Po kilku tygodniach są już pierwsze zbiory: rzodkiewka, sałata, truskawki (jeśli wykorzystaliśmy sadzonki). Zbiory warto wykorzystać na zajęciach kulinarnych – będą smakowały o wiele lepiej niż produkty kupione w sklepie.

Prowadzenie ogródka daje dzieciom wiele radości i satysfakcji. Umożliwia im też zdobycie umiejętności praktycznych, które niewiele dzieci ma możliwość opanować poza szkołą. Konieczność regularnego podlewania i pielenia kształtuje poczucie odpowiedzialności za wspólne dobro oraz obowiązkowość. Jednocześnie, promujemy zamiłowanie do przyrody i postawę proekologiczną, a przy tym nasi uczniowie doznają wielu bodźców sensorycznych.

O autorkach: Zyta Czechowska – Nauczyciel Roku 2019, dyrektor i właściciel Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, współautorka książki „Jak nie zgubić dziecka w sieci?”. Współautorka projektu sieci współpracy nauczycieli „ SPEcjalna sieć współpracy nauczycieli”, prowadzi warsztaty, szkolenia i Rady Pedagogiczne dla nauczycieli z zakresu stosowania i wdrażania TIK. Współprowadzi bloga edukacyjnego www.specjalni.pl. Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli. Należy do społeczności Superbelfrzy RP oraz Microsoft Innovative Educator Expert.

Ewa Przybysz-Gardyza - nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i języka angielskiego w szkole podstawowej. Ambasador Programu eTwinning; należy do społeczności Superbelfrzy RP; koordynator warsztatów językowych TEIP oraz projektu Erasmus+; pasjonatka nowych technologii; autorka bloga: dlanauczycieli.blogspot.com; ciągle się uczy i poszukuje sposobów na ulepszanie szkoły.

Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Superbelfrów i został nieznacznie zmieniony przez Marcina Polaka. Licencja: CC-BY-SA. Na obrazku głównym pracownia w Szkole Podstawowej w Radowie Małym - fot. Ewa Radanowicz.