Z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, że w perspektywie kilkunastu lat technologia informacyjna stanie się nieodłącznym elementem życia prywatnego i zawodowego większości ludzi w naszym kręgu cywilizacyjnym. Pozyskiwanie, opracowywanie i wykorzystywanie informacji stanie się częścią typowych codziennych działań.
Bez umiejętności związanych z wykorzystywaniem tej technologii nie będzie wkrótce możliwe wykonywanie większości intratnych i interesujących zawodów, uzupełnianie posiadanych kwalifikacji i nabywanie nowych.
Wobec tego oświata staje przed koniecznością przygotowania absolwentów szkół do sprawnego posługiwania się sprzętem i oprogramowaniem komputerowym oraz telekomunikacyjnym, a także zasobami Internetu. Szkoła powinna uczynić technologię informacyjną środkiem wspomagającym kształcenie w ramach większości przedmiotów nauczania. Narzędzia oferowane przez tę technologię powinny stać się typowymi środkami dydaktycznymi.
Edukacja szkolna może skorzystać z możliwości jakie daje e-learning (kształcenie na odległość z zastosowaniem komputerów wraz z oprogramowaniem oraz Internetu). Wiele rozwiązań pochodzących z tej formy kształcenia może z powodzeniem wspomagać tradycyjne lekcje szkolne. Powstanie wtedy coś w rodzaju kształcenia hybrydowego, komplementarnego (blended learning), które skupia w sobie zalety nauczania tradycyjnego i e-learning. Takie połączenie pozwoli zminimalizować niektóre wady systemu klasowo-lekcyjnego.
Przykładem może być problemem związany z brakiem wyrównanego poziomu wiedzy w grupie. W związku z czym nauczyciel zazwyczaj ukierunkowuje się na tzw. przeciętego ucznia. Tracą na tym jednostki poniżej średniej (nie są w stanie nadążyć za materiałem) i powyżej średniej (nudzą się na lekcji, nie wykorzystują swoich możliwości itd.). Innym problemem, w rozwiązaniu którego może pomóc e-learning jest brak czasu na to, by w trakcie lekcji zarówno przekazać niezbędną wiedzę jak i wykorzystać ją do wykonywania różnorodnych zadań oraz należycie utrwalić. W związku z tym lekcje wykorzystywane są głównie do przekazu wiedzy, a kształtowanie umiejętności, ćwiczenie, powtarzanie i utrwalanie spychane jest na pracę własną ucznia.
Kolejne problemy to kształcenie uczniów niepełnosprawnych i chorych, którzy przez dłuższy czas lub w ogóle nie mogą uczęszczać do szkoły, niewielka motywacja wewnętrzna do nauki u większości uczniów oraz nieobecność metod aktywizujących w pracy większości nauczycieli. Takich problemów można wymienić jeszcze więcej. Wszystkie mają jedną wspólną cechę – trudno je rozwiązać w ramach tradycyjnego modelu klasowo-lekcyjnego.
W e-kształceniu kontakt nauczyciela z uczniem możliwy jest za pośrednictwem Internetu i odbywa się w trybie synchronicznym (w czasie rzeczywistym, jednoczesna obecność w sieci ucznia i nauczyciela) lub asynchronicznym (uczeń sam wybiera czas nauki). W warunkach szkolnych przydatny może być tryb asynchroniczny. Posiada on następujące zalety:
| - | elastyczność – zapewnia stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się w Internecie z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie, przez 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu; |
| - | zindywidualizowany czas i tempo nauki, dostosowane do potrzeb i możliwości konkretnego ucznia; |
| - | możliwość samokontroli uzyskiwanych rezultatów; |
| - | czas na przemyślenie poznawanego materiału, w warunkach typowej lekcji jest on raczej niewielki; |
| - | łatwość aktualizacji i uzupełniania źródeł wiedzy; |
| - | łatwość monitorowania pracy i osiągnięć uczniów. |
Edukacja asynchroniczna jest prowadzona głównie za pomocą specjalnych platform e-learning, czyli oprogramowania komputerowego, które pełni rolę pośrednika pomiędzy uczniem a nauczycielem. Najczęściej jest to połączenie bazy danych zawierającej wiedzę merytoryczną (czasami z dużym udziałem multimediów), modułu poczty elektronicznej, forum dyskusyjnego, czatu, modułu testującego nabytą wiedzę i umiejętności, mechanizmu logowania ucznia oraz elektronicznego dziennika. Uczeń ma dostęp do modułu szkoleniowego (z merytoryczną wiedzą i zadaniami do wykonania) za pośrednictwem standardowej przeglądarki internetowej po zalogowaniu się. Dzięki poczcie elektronicznej ma możliwość utrzymywania kontaktu z nauczycielami i innymi uczniami. Tą drogą dostarcza nauczycielowi swoje prace i otrzymuje ich recenzje. Nauczyciel zaś ma dostęp do modułu administracyjnego, w którym dokonuje zapisu uczniów oraz monitoruje ich aktywność i postępy w nauce. Także proces tworzenia struktury szkolenia i umieszczania w nim konkretnych materiałów merytorycznych przebiega sprawnie dzięki mechanizmom tego modułu. Kontrola postępów ucznia możliwa jest dzięki rozbudowanym testom.
Przydatność narzędzi e-learning w realiach szkolnych może być duża. Jednakże powinny być one wykorzystywane w specyficzny sposób – do wspomagania tradycyjnych (ale prowadzonych metodami aktywnymi) lekcji. Jest to dobra metoda na pozalekcyjne dostarczenie potrzebnej wiedzy, dzięki czemu w trakcie lekcji nauczyciel będzie mógł skupić się na takim nauczaniu, które polega na operowaniu wiedzą w celu rozwiązania problemów. Platforma internetowa umożliwia sprawne wprowadzenie na lekcje metod problemowych, czy szerzej aktywizujących. Oprócz tego może ułatwić utrwalenie wiedzy dzięki testom, które uczeń rozwiązywałby, po zapoznaniu się z odpowiednim materiałem, jeszcze przed przyjściem na lekcję. Możliwe jest także stworzenie innego rodzaju materiałów (treści merytorycznych i zadań do wykonania oraz testów) - dla uczniów z brakami, by mogli je nadrobić poza lekcjami oraz dla uczniów wybitnych, by mogli rozwijać swoje zdolności dzięki dodatkowej pracy.
Z kolei dla uczniów niepełnosprawnych lub chorych można stworzyć zestaw lekcji umożliwiających naukę bez uczęszczania do szkoły. Platforma e-learningowa umożliwia także zaangażowanie uczniów do wykonywania różnorodnych, kształcących projektów, np. związanych z celami ścieżek edukacyjnych. Ponadto, taka forma nabywania wiedzy będzie dla uczniów bardziej kształcąca i atrakcyjna. Zwiększy się ich motywacja i zaangażowanie w proces kształcenia.
Przykładowo można wymienić następujące pomysły na wykorzystanie narzędzi e-learning w edukacji szkolnej:
I. Do tworzenia i udostępniania dokumentacji nauczycielskiej – elektroniczny dziennik lekcyjny, program nauczania, standardy wymagań, program działań wychowawczych – udostępnianej on-line uczniom i ich rodzicom. Oczywiście informacje dotyczące poszczególnych uczniów powinny być dostępne wyłącznie dla osób zainteresowanych (logowanie z hasłem). Platforma e-learningowa daje możliwość stworzenia oddzielnego konta dla każdego ucznia. W ten sposób można znacznie poprawić obieg informacji pomiędzy szkołą a uczniami i ich rodzicami. Elementem tego systemu, zapewniającym interakcję, może być poczta elektroniczna i programy do komunikacji natychmiastowej.
II. Do tworzenia i udostępniania własnych, elektronicznych środków dydaktycznych (mapy, zestawy zdjęć, elektroniczne podręczniki, fragmenty tekstów źródłowych, naukowych i literackich – z obudową dydaktyczną, fragmenty filmów, pliki dźwiękowe, wykresy, diagramy, prezentacje multimedialne, wizualizacje doświadczeń, programy komputerowe, testy, ćwiczenia). Platformy e-learning często zawierają własne narzędzia do tworzenia źródeł wiedzy. W proces tworzenia elektronicznych środków dydaktycznych powinni być zaangażowani uczniowie – to będzie sposób na ich zaktywizowanie.
Każdy uczeń, w ramach swoje konta, może uzyskać dostęp do tych źródeł wiedzy, które pomogą mu w przygotowaniu się do lekcji lub w rozwiązaniu zadania. Platforma e-learningowa pozwala na wprowadzenie obowiązkowych testów po każdej partii materiału, dzięki czemu uczeń będzie zobligowany do opanowania tych wiadomości, które nauczyciel uzna za najistotniejsze dla danej lekcji.
Własne środki dydaktyczne uniezależnią nauczyciela od produktów komercyjnych i pozwolą, w sposób pełniejszy, dostosować przebieg lekcji do postawionych celów. Ponadto, elektroniczne źródła wiedzy wydają się być dla młodych ludzi bardziej atrakcyjne niż tradycyjne. Korzystanie z nich będzie dla uczniów przygotowaniem do funkcjonowania w realiach społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy.
III. Do prowadzenia lekcji w sali tradycyjnej lub z wykorzystaniem elektronicznych źródeł wiedzy w pracowni komputerowej. Lekcja przestanie być wtedy miejscem prostego i nieefektywnego przekazywania wiedzy, a stanie się miejscem efektywnej pracy nad rozwiązywaniem problemów.
Potrzebną, szczegółową wiedzę uczniowie nabędą w trakcie przygotowywania się do lekcji, korzystając z platformy e-learning, strony www stworzonej przez nauczyciela (także ze źródłami wiedzy przygotowanymi przy udziale samych uczniów), z innych tematycznych stron www poleconych przez nauczyciela oraz z zasobów udostępnianych w Internecie przez biblioteki, urzędy, uczelnie, organizacje i instytucje. Platforma e-learningowa pozwala na wprowadzenie obowiązkowych testów po każdej partii materiału, dzięki czemu uczeń będzie zobligowany do opanowania tych wiadomości, które nauczyciel uzna za najistotniejsze dla danej lekcji. W trakcie lekcji uczniowie będą wykonywali zadania wymagające wykorzystania zgromadzonej wcześniej wiedzy. Aktywna i twórcza działalność, duży poziom zainteresowania, a co za tym idzie i motywacji oraz dyskusje powinny przynieść większy efekt edukacyjny niż obecne, tradycyjne lekcje. Ponadto, nauka konkretnego przedmiotu będzie wtedy połączona z nabywaniem umiejętności wykorzystywania technologii informacyjnej.
IV. Do wspomagania procesu dydaktycznego za pomocą projektów edukacyjnych. Grupy uczniów, w ramach pracy pozalekcyjnej, mogą wykonywać projekty, których efekt może mieć postać strony www, elektronicznego środka dydaktycznego, płyty multimedialnej, elektronicznej gazetki szkolnej itp. Wykonanie projektu będzie wymagało posługiwania się wiedzą i umiejętnościami z kilku przedmiotów nauczania. Uczniowie w ten sposób będą powtarzali i utrwalali poznaną wiedzę, ćwiczyli jej praktyczne zastosowanie oraz uczyli się współpracy w grupie. Uzyskają także możliwość integrowania wiedzy i umiejętności pochodzących z różnych dyscyplin naukowych do rozwiązywania konkretnych problemów.
V. Do testowania i oceniania wiedzy i umiejętności uczniów. Elektroniczne testy będą sprawdzały poziom osiągnięcia przez każdego ucznia celów operacyjnych poszczególnych zajęć. Skonstruowane powinny być głównie z tzw. pytań z wyposażeniem, w których odpowiedzi udziela się po analizie mapy, diagramu, tabeli, zajęcia itp., sprawdzających nie tylko wiedzę, ale także umiejętności. Stosowane mogą być dwojakiego rodzaju testy: uczące – czyli takie, które w przypadku udzielenia błędnej odpowiedzi odeślą do odpowiedniej bazy wiedzy oraz sprawdzające – czyli takie, które automatycznie będą punktowały każdą odpowiedź i podawały końcowy wynik. Platformy e-learningowe dysponują narzędziami do generowania testów. Jeżeli kontrola wiedzy i umiejętności będzie oparta na takich testach, to proces ten zostanie w dużym stopniu zobiektywizowany, a nauczyciel uniknie podejrzeń o stawianie niesprawiedliwych ocen. Wpłynie to pozytywnie na stosunek uczniów do nauczycieli.
Pewnym problemem dla nauczycieli chcących korzystać z narzędzi e-learning może być fakt, że platformy e-learningowe, tak jak każde oprogramowanie, szkoła musi kupić i umieścić na serwerze (lub nabyć taką wersję, która dostępna jest na serwerze dostawcy). Jednakże istnieją już polskie platformy, których koszt nie jest wysoki i nie stanowi bariery dla organów prowadzących szkoły. Przykładem może być pakiet programów WBTExpress i WBTServer firmy 4system Polska. Oba programy przeznaczone są dla dydaktyków i szkoleniowców, którzy chcą tworzyć kursy bez głębokiej znajomości wielu programów komputerowych. Umożliwiają nie tylko tworzenie struktury i treści szkolenia, lecz także zarządzanie nim (zapisywanie studentów, monitorowanie ich aktywności, ułatwianie kontaktu z nauczycielem, testowanie wiedzy i umiejętności).
Ponadto, niektóre firmy oferują nieodpłatnie starsze wersje swoich platform. Przykładem może być program Xtention, który dla szkół jest dostępny bezpłatnie, po zarejestrowaniu się, na stronie internetowej.
W Internecie natrafić można również na platformy całkowicie darmowe. Przykładem jest oprogramowanie Moodle. Program ten działa we wszystkich popularnych systemach operacyjnych. Powinien być zainstalowany na serwerze obsługującym PHP i wyposażonym w bazę danych MySQL. Wspomniana strona WWW umożliwia bezpłatne pobranie także tego dodatkowego oprogramowania oraz programu spolszczającego samą platformę. Moodle składa się z modułu uczniowskiego i administracyjnego. Do tego pierwszego dostęp uzyskuje osoba zapisana na konkretny kurs. Może korzystać z wirtualnych lekcji, wykonywać postawione zadania, rozwiązywać testy oraz uczestniczyć w forum dyskusyjnym. Wykonanie zadania i rozwiązanie testu może wiązać się z otrzymaniem oceny. Do modułu administracyjnego ma dostęp wyłącznie nauczyciel. Może on tworzyć strukturę i materiały kursu (w postaci plików tekstowych i binarnych), zapisywać uczestników, stawiać zadania, generować testy, wystawiać oceny, moderować forum dyskusyjnym, dawać ogłoszenia dla uczniów oraz monitorować ich aktywność.
Nauczyciel, który nabędzie odpowiednią biegłość w posługiwaniu się sprzętem i programami komputerowymi może sam stworzyć coś w rodzaju internetowej bazy wiedzy dla swoich uczniów (jako stronę www). W połączeniu z pocztą elektroniczną, czatem, elektronicznym dziennikiem da ona namiastkę platformy e-learning. Nawet ta namiastka pozwoli osiągnąć nauczycielowi takie korzyści, jakie w warunkach szkolnych oczekiwane są od narzędzi e-learning, czyli usprawnienie procesu edukacyjnego i przygotowanie ucznia do funkcjonowania w realiach społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy.
Obserwując aktualne tendencje w zakresie kształcenia ustawicznego dorosłych możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że za kilka lat dla dzisiejszych uczniów korzystanie z platform e-learningowych stanie się codziennością. Szkoła powinna przygotować ich do tego już dziś.
