Zamienić wirtualną klasę w organizację uczącą się

Żeby przekonać się o prawdziwości teorii autora „Piątej dyscypliny” wystarczy przyjrzeć się zmianom na liście 500 największych światowych firm magazynu Fortune.  Na przestrzeni ostatnich 30 lat zaszły na niej znaczne zmiany i widać, że przetrwały tylko te firmy, których przewaga konkurencyjna polegała na umiejętności poszerzania wiedzy o politycznych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych siłach, które mają wpływ na obszar ich działalności. Oznacza to przede wszystkim przystosowanie ich modelu biznesowego do potrzeb dynamicznie zmieniającego się rynku.

 

Senge proponuje pięć obszarów nauki. Przenosząc je na edukacyjny grunt, celem staje się przygotowanie uczniów do kształcenia się przez całe życie, tak, żeby byli w stanie wnieść swój wkład w rozwój i witalność organizacji, do których będą należeć. Zasady, które odnoszą się do organizacji są równie istotne w e-learningu. Żeby zorganizować dobry kurs, który będzie odpowiedni dla uczniów kształcących się przez całe życie, trzeba budować wirtualne drużyny.

Uczące się organizacje muszą wyspecjalizować się w dwóch typach uczenia się – adaptacyjnym i generatywnym. Pierwsze dotyczy radzenia sobie z krótkoterminowymi problemami. Generatywne, jak sama nazwa wskazuje, zawiera w sobie umiejętność tworzenia, która wymaga opanowania pięciu dyscyplin:

1. Myślenie systemowe (ta dyscyplina integruje również pozostałe cztery)
2. Mistrzostwo osobiste
3. Budowanie wspólnej wizji
4. Modele myślowe
5. Zespołowe uczenie się

W kontekście nauczania przez Internet, warto zwrócić uwagę na dwa aspekty. Po pierwsze, dobrze prowadzony kurs online jest tak naprawdę uczącą się organizacją w skali mini. Realizacja jego celów może być dużo lepsza, jeżeli uda się stworzyć wirtualny zespół. Dzięki niemu interakcja między uczniami i nauczycielem, oraz między samymi uczniami, ożywia się i zastępuje samotniczą naturę. Poniżej skrótowy opis poszczególnych dyscyplin.

Celem rozwijania takiego myślenia jest pomoc uczącym się w postrzeganiu „dynamicznej złożoności” sytuacji, w których związek przyczynowo-skutkowy nie jest dostrzegalny na pierwszy rzut oka, a widoczne efekty są odłożone w czasie. Dzięki rozwojowi myślenia systemowego, tworzący organizację budują swoją świadomość różnych zależności wewnątrz złożonego systemu.

Jeżeli chodzi o uczniów, to opanowanie systemowego myślenia jest procesem długotrwałym i rozłożone jest na okres całego życia. Prawdziwe uczenie się wymaga bowiem fundamentalnej zmiany w myśleniu, którą Senge określa jako metanoję. Żeby rozwinąć w sobie umiejętności krytycznego myślenia, a nie tylko przyjmowanie kolejnych informacji, uczniowie muszą opanować wszystkie pięć dyscyplin. Najlepiej służą temu projekty zespołowe, przeprowadzane pod kontrolą wykładowcy, dzięki czemu uczący się przestają być tylko bierną widownią, a stają się aktywnymi uczestnikami procesu uczenia się i kształcą się przez działanie. Uczniowie interaktywnie zanurzeni  w zajęcia bardziej trwale przyswajają wiedzę.

 

Mistrzostwo osobiste
Jest ono istotą uczenia generatywnego. Przez to pojęcie rozumie się ciągłe dążenie do realizacji własnych celów, kreatywne rozwiązywanie problemów oraz wyszukiwanie coraz nowszych, ambitnych celów. Jednocześnie uczący się muszą obiektywnie oceniać możliwości działania, które daje im otoczenie oraz z pewną dozą cierpliwości czekać na zrealizowanie swoich planów, jeżeli wymagają one dłuższej perspektywy czasowej. Wirtualna klasa staje się więc idealnym miejscem do realizacji długofalowych celów uczących się, ponieważ oferuje dużo bardziej elastyczny plan zajęć niż tradycyjna szkoła.

Wielu uczniów kształcących się na kursach e-learningowych marzy o karierze menedżerów projektów w organizacjach „matriksowych”,  gdzie poszczególni pracownicy odpowiadają albo szefowi departamentu, albo jako członkowie zespołów prowadzeni są przez koordynatorów większych projektów. Tak więc, żeby spełniać dobrze swoje obowiązki, muszą pokazać swoje głębokie zrozumienie systemów w których funkcjonują oraz nauczyć się zarządzać wielofunkcyjnymi zespołami ludzkimi. Właśnie dlatego uczestnictwo w projektach zespołowych i wszechstronność kształcenia jest niezbędna.

Budowanie wspólnej wizji
Posiadanie własnej wizji rozwoju jest bardzo ważne, ale równie istotne jest budowanie synergii między naszymi dążeniami, a celami, które realizuje nasza organizacja. Ludzkie cele bowiem realizowane są zazwyczaj w ramach wspólnoty. Wypracowywanie wspólnej wizji wymaga pojawienia się inspirującego lidera, który nie będzie jej narzucał (podobnie, jak nie może być narzucona przez prowadzącego zajęcia), ale pomoże w jej osiągnięciu. Instytucje kształcące nie mogą być autorytarne, bo nie mobilizowałyby uczniów i zabijały ich entuzjazm. Wspólna wizja spaja grupę i nadaje jej rozpędu ponieważ jest odbiciem osobistych aspiracji jej członków. Zdolny nauczyciel może wspierać jej powstawanie, m.in. poprzez:

 

1. Wyznaczanie bardzo ambitnych, ale nie nierealnych celów. Uczniowie powinni czuć się zainspirowani do działania i podekscytowani przekraczaniem swoich możliwości.
2. Spowodowanie, żeby uczniowie ze sobą rozmawiali i wymieniali poglądy. Uczący się online, którzy korzystają z różnych form list dyskusyjnych i forów, zazwyczaj unikają konfrontacji ze sobą, a przecież dyskusje na temat wizji są nieuniknione w czasie wykonywania zespołowych zadań.
3. Motywację pozytywną, a nie straszenie konsekwencjami. Wykładający muszą stawiać wymagania, ale uczniowie nie powinni być motywowani strachem – przed złą oceną, utratą pracy, czy też porażką na rynku pracy – bo to mocny czynnik motywujący, ale działa tylko w krótkim terminie. W dłuższej perspektywie, osobiste mistrzostwo może być osiągane tylko dzięki pozytywnej motywacji, która wyzwala kreatywność. Poświęcą się dzięki temu nauce przez całe życie i nie będą postrzegać edukacyjnej kariery jako ciągłego unikania potencjalnych porażek.

Modele myślowe
Posiada je każdy człowiek, bo dzięki nim jesteśmy w stanie pojąć otaczający nas świat i intrepretować zdarzenia, które nas dotykają. Jednak żeby postrzegać rzeczywistość w najbardziej prawdziwy sposób, nasze modele myślowe muszą być ciągle redefiniowane, zanim staną się statycznymi przeszkodami w rozumieniu złożonego i ciągle zmieniającego się świata.

Prowadzący kursy internetowe zazwyczaj starają się zaproponować swoim uczniom nowe modele myślowe, ale mogą one być użyteczne tylko wtedy, kiedy uczniowie staną się świadomi, że mogą one zarówno oświecić jak i zaślepiać. Dobry skutek przynoszą zazwyczaj zadania grupowe, w których celem jest między innymi analiza konkurencji. Ale trzeba w nich wyważyć dwa sposoby uczenia się – generatywne i adaptacyjne. Dostosowywanie się do ruchów konkurencji nie jest bowiem wystarczające – generatywna nauka jest możliwa tylko wtedy, jeżeli wspólna wizja grupy jest dobrze wspierana, może się rozwijać w danych warunkach, ale we własnym kierunku.

Zespołowe uczenie się
Istota nauki przez sieć powoduje, że uczniowie często czują się osamotnieni i nie mają możliwości spotykania się twarzą w twarz z wykładowcami i innymi uczniami. Tego problemu nie rozwiążą nawet podkasty z nagranymi wykładami, ale bardzo dobrze sprawdzają się właśnie projekty grupowe. Dzięki nim uczniowie mogą poczuć się pełnoprawnymi członkami społeczności. Żeby wystąpiło nauczanie generatywne, wirtualne zespoły potrzebują dialogu i dyskusji, dzięki której będą mogli podejmować właściwe decyzje. W czasie interakcji, można eksplorować bardzo złożone zagadnienia i ćwiczyć takie umiejętności jak krytyczne myślenie i budowanie złożonych, realistycznych planów działania. Istotnym elementem jest pogodzenie tutaj naturalnej hierarchii, która pojawia się w czasie, kiedy dzielone są poszczególne role w zespole, z demokratycznym sposobem podejmowania decyzji i respektowaniem prawa wszystkich członków grupy do wyrażania własnego zdania. Dobrym rozwiązaniem jest rotacja na pozycji lidera grupy w kolejnych zadaniach.

 

Zmieniająca się rola nauczyciela
Prowadzący kursy online muszą wpisać się w specyficzną rolę – inspirującego przywódcy, który jednocześnie jest projektantem działań, nauczycielem i gospodarzem kursu.

* Nauczyciel jako projektant. Oczywiście jest to rola bardzo ważna, bo efektywny kurs musi być dobrze przygotowany, ale jednocześnie jest to rola mało zauważalna, bo cała praca wykonywana jest przed rozpoczęciem nauki. Dobrze przygotowany kurs powinien stawiać uczniów w centrum wydarzeń i stawiać ich wobec problemów stanowiących dla ich wyzwanie. Projekty, które będą realizować powinny, tak jak w rzeczywistości, zawierać dane niekompletne, niezgodne, lub wręcz niepotrzebne. Główną ideą tworzenia kursów w takim kształcie jest „empowerment”, co może być przetłumaczone jako nadanie mocy, spowodowanie, że uczniowie będą mieli siłę i możliwość przejęcia kontroli nad kursem.

* Nauczyciel jako gospodarz. To właśnie nauczyciel prowadzący kurs musi orientować się w którą stronę zmierza kurs i na jakim etapie obecnie znajdują się uczniowie. Na bazie swojej osobistej wizji tworzy wizję tego jak program ma wyglądać i określa jego „historię celu”, który jest zarówno osobisty, jak i uniwersalny. W końcu rolą nauczyciela jest inspirowanie uczniów, więc nie musi on ukrywać swoich własnych poglądów i dotychczasowych doświadczeń.

* Nauczyciel jako nauczyciel. Ta rola wydaje się oczywista, ale warto jej się przyjrzeć. Uczenie klasy, podobnie jak prowadzenie uczącej się organizacji, polega na rozwijaniu wśród jej członków głębokiego zrozumienia złożoności systemu, w którym funkcjonują. Nauczyciel nie ma wprost mówić swoim uczniom w jaki sposób osiągać ich cele, ani narzucać rozwiązań. Najlepszą metodą inspirowania uczniów jest nie opowiadanie im co robić i jak, ale pokazywanie jak opanować materiał i stać się członkiem wspólnoty aktywnych uczących się.

Wirtualna klasa musi stać się miniaturą uczącej się organizacji, nie dlatego, że musi za wszelką cenę przetrwać, ale dlatego, że jest gruntem na którym wyrastać mogą uczniowie, którzy poprzez ciągły głód wiedzy będą mogli rozwijać się i układać swoją przyszłość tak, jak tego pragną. Uczniowie powinni uczyć się przez doświadczenie, a nie tylko czytając, słuchając, pisząc i ucząc się w samotności. Wtedy właśnie powstanie ucząca się organizacja.

 

(Źródło: eLearn Magazine)