Każdy z nauczycieli spotkał się zapewne z sytuacją, że uczeń nie przeczytał informacji zwrotnej do swojej pracy. Na przykład przed wykonaniem poprawy pracy nie zadał sobie trudu, aby otworzyć dokument z informacją zwrotną lub nie wyraził chęci żadnej poprawy.
Najczęściej dzieje się tak, gdy nauczyciel oprócz informacji zwrotnej dołącza ocenę stopniem. Wtedy uczeń nie jest zainteresowany zamieszczonym komentarzem, a jedynie chce porównać swój wynik z wynikami innych.
Może się również zdarzyć, że uczeń nie jest zainteresowany informacją zwrotną i poprawą swojej pracy, gdyż uznaje, że wystarczy mu praca na minimum i na zaliczenie. W takim przypadku mamy prawdopodobnie do czynienia z uczniem, który został wcześniej skrzywdzony przez systemem edukacyjny. Możliwe, że zaproponowane poniżej propozycje nie pomogą, ale spróbować trzeba.
Podstawowa sprawa to przywiązywanie przez nauczyciela wagi do informacji zwrotnej. Warto poświęcić część lekcji na rozmowę, po co dajemy informację zwrotną i jak ją można z pożytkiem wykorzystać do uczenia się.
Uczniowie często postrzegają opinie nauczyciela o swojej pracy jako coś, co pojawia się po zakończeniu nauki, nie rozumieją, że ona może pomóc się uczyć i doskonalić w czasie procesu uczenia się. Aby proces przebiegał właściwie, uczeń musi wiedzieć, co już umie, co i jak powinien poprawić i jak ma się dalej rozwijać. Informację może uzyskać od nauczyciela, od kolegi lub koleżanki (ocena koleżeńska), ale również od siebie samego (samoocena). Dzięki niej ma szansę na większy wgląd we własne uczenie się.
Nauczyciel powinien przekonać uczniów, że stosuje ocenę kształtującą (przy pomocy informacji zwrotnej) w czasie ich procesu uczenia się i nie łączy oceny kształtującej z oceną sumującą, czyli stopniem, oraz nie używa oceny kształtującej do wystawiania uczniom stopnia końcowego. Uczniowie muszą być przekonani, że informacja zwrotna jest dla nich i od nich zależy, czy skorzystają z jej dobrodziejstwa. W ten sposób uczniowie mogą wziąć odpowiedzialność za siebie samych i swoje uczenie się. Rolą nauczyciela jest pokazać uczniowi korzyści z informacji zwrotnej, wyjaśnić, że informacja zwrotna ma pomóc uczniowi i jest to prezent od nauczyciela dla ucznia.
Jeśli uczeń zrozumie, że informacja zwrotna nie służy krytyce i nie będzie wpływać na oceną końcową, to jest szansa, że do niej zajrzy i z niej skorzysta.
Ważną sprawą jest wybór prac, do których nauczyciel zapowiada ocenę przy pomocy informacji zwrotnej. Najlepiej, gdy są to prace wykonywane w trakcie procesu uczenia się – takie, które warto poprawiać i doskonalić.
Oczywiście uczeń ma prawo poprosić nauczyciela o wyjaśnienie oceny przy pomocy stopnia i nauczyciel może napisać lub wygłosić uzasadnienie oceny, ale nie jest to już wtedy informacja zwrotna, z której uczeń może skorzystać w procesie poprawy swojego uczenia się.
Nie ma sensu też oceniać kształtująco testów, czy prac polegających na udzielaniu odpowiedzi na pytania zamknięte. W tym wypadku udzielanie informacji zwrotnej jest niepotrzebnym wysiłkiem nauczyciela, osłabia jej wagę i chęć uzyskania jej przez ucznia.
Jak możemy zachęcić uczniów do korzystania z informacji zwrotnej do ich pracy?
1. Bez stopnia
Zapowiadamy uczniom, że przed przystąpieniem do pracy będą poinformowani, czy ocena tej pracy będzie kształtująca (informacja zwrotna), czy sumująca (stopień). Przestrzegamy ustaleń i nie wystawiamy stopnia do prac, do których zapowiedzieliśmy ocenę kształtującą.
2. Czas na omówienie w klasie
Poświęcamy lekcję na wspólne omówienie w klasie wykonanego zadania. Czasami zdarza się, że mimo otrzymania informacji zwrotnej uczeń nie wie, jak powinna wyglądać dobrze zrobiona praca. Zapowiedź wspólnej dyskusji nad prawidłowym wykonaniem zadania zachęca ucznia do wcześniejszego zajrzenia do otrzymanej informacji zwrotnej. Sama zaś dyskusja pomaga dowiedzieć się, jak powinna wyglądać dobrze zrobiona praca i porównać wzorzec z własną pracą – wtedy informacja zwrotna staje się bardziej zrozumiała.
3. Rozmowa z uczniem
Oprócz przekazania informacji zwrotnej, staramy się zaaranżować rozmowę z uczniem w cztery oczy na temat wykonanej przez niego pracy. Możemy to zrobić na kilka sposobów, np.:
Zacznij rozmowę od pytania, jak uczeń wykorzysta informację zwrotną, którą otrzymał do poprawy swojej pracy. To nie jest wygodne pytanie dla ucznia, bo często wolałby otrzymać ocenę i nic dalej z pracą nie robić. Uczeń, który spodziewa się takiego pytania prawdopodobnie zapozna się z komentarzem nauczyciela do swojej pracy.
Warto przyzwyczaić uczniów, że informacja zwrotna jest rodzajem listu nauczyciela do ucznia, w którym nauczyciel może zadawać uczniowi pytania i oczekiwać na nie odpowiedzi. List powinien stanowić przyjazną korespondencję, tak, aby uczeń miał chęć na niego odpowiedzieć.
O co można zapytać:
- „Zastanawiam się, dlaczego obrałeś ten kierunek rozwiązania zadania, bardzo jestem ciekawa, dlaczego właśnie ten.”
- „Co było dla Ciebie łatwe, a co trudne w tej pracy?”
- „Czy masz pomysł na wykonanie podobnej pracy następnym razem? Jaki?”
- „Czy mógłbyś wyjaśnić mi swoimi słowami pojęcie, które jest używane w tej pracy, nie jestem pewna, czy rozumiemy pod nim to samo.”
Możesz zamiast zadawać pytania, zasugerować coś innego np.:
- „Porozmawiaj ze swoim kolegami i koleżankami, jak oni wykonali tę pracę.”
- „Przygotuj analizę SWOT na temat swojej pracy (mocne strony, słabe strony, możliwości i przeszkody), możesz skorzystać z pomocy koleżanki lub kolegi. Chętnie omówię ją z Tobą.”
- „Poniżej zamieszczam prawidłowe rozwiązanie zadania, czy mógłbyś dokonać samooceny swojego rozwiązania? Chętnie ją z Tobą przedyskutuję.”
- „Poniżej zamieszczam tabele poziomów oceny pracy. Czy mógłbyś sam najpierw ją wypełnić, a potem omówić ją ze mną?”
4. Ocena koleżeńska
Z reguły uczniowie podchodzą z większą atencją do komentarza kolegi lub koleżanki niż do informacji pochodzącej od nauczyciela. Żeby uczniowie potrafili skorzystać z informacji zwrotnej udzielanej przez kolegę, należy zadbać, aby ocena ta była wartościowa. Czyli trzeba nauczyć uczniów oceny koleżeńskiej. Uczą się jej, przede wszystkim naśladując poczynania nauczyciela. Jeśli nauczyciel udziela wartościowej informacji zwrotnej, to uczniowie naśladując go, też z czasem taką będą konstruować. Możliwe, że uczniowie nie będą umieli pokazać koledze, jak poprawić błąd, a tym bardziej wskazać mu kierunki dalszego rozwoju, ale jeśli znają kryteria sukcesu, to powinni wskazać, co uczeń zrobił dobrze, a co powinien poprawić.
Warto pamiętać o zasadach oceny koleżeńskiej i omówić je z uczniami. Są one takie same, jak przy udzielaniu informacji zwrotnej przez nauczyciela:
- Oceniamy pracę, a nie osobę.
- Odnosimy się ściśle do kryteriów sukcesu.
- Stosujemy zasady informacji zwrotnej, czyli określamy, co autor zrobił dobrze, co źle i jak powinno się pracę poprawić, oczywiście, jeśli wiemy jak. Jeśli uczeń wie, to może
- zasugerować wskazówki, jak autor ma dalej się uczyć i rozwijać.
- Nauczyciel może nie poprzestać na ocenie koleżeńskiej prac uczniów, może zaproponować otrzymującemu oceną koleżeńską wykonanie komentarza – „co wiem z oceny koleżeńskiej na temat mojej pracy”. Potem może zaproponować uczniowi krótka rozmowę uzupełniającą na temat jego pracy.
5. Wspólna rozmowa o uczeniu się
Umożliwić wspólną rozmowę o uczeniu się. Poświęcenie czasu na rozmowę o uczeniu się i na rozważenie różnych strategii uczenia się jest drogą do przekonania uczniów, że wykorzystywanie informacji zwrotnej pomaga im się uczyć. Im więcej mówimy o procesie uczenia się, a mniej o samych efektach, tym robimy więcej miejsca dla oceny kształtującej, czyli informacji zwrotnej.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl.
