Każdy nauczyciel powie, że łatwiej uczyć w mało licznej klasie. Łatwiej jest wtedy zróżnicować metody nauczania i dostosować je do potrzeb poszczególnych uczniów. Oczywiście jest też mniej prac do sprawdzania. Jednak nauczyciele rzadko mają wpływ na wielkość swoich klas. Mało liczne klasy są też droższe, często normą jest 25 osób w klasie, a czasami nawet więcej.
W tym wpisie zajmiemy się nauczaniem w dużych klasach. Poniżej przedstawiam osiem wskazówek trafnych w stosunku do nauczania każdej klasy, ale w klasie dużej tym bardziej są potrzebne.
Zdaniem doświadczonych nauczycieli kluczem do powodzenia jest ustalenie i egzekwowanie spójnego zestawu zasad i oczekiwań w stosunku do uczniów, czyli – normy.
1. Zasady
W przypadku licznych klas zapobieganie jest najlepszym lekarstwem. Wprowadzanie zasad jest elementem zapobiegania. Zasady muszą być szczegółowo omówione z uczniami na samym początku roku szkolnego. Druga sprawa to określenie konsekwencji w razie złamania zasad. Przestrzeganie norm nie musi być opresyjne, nauczyciel może ich przestrzegać jednocześnie szanując i wykazując zrozumienie swoim uczniom. Podstawową musi być nastawienie na ochronę nauki i procesu uczenia się uczniów. Warto poświęcić czas na określenie oczekiwań, jakie ma nauczyciel w stosunku do uczniów. Jeśli nauczyciel włączy w ten proces uczniów, to w konsekwencji zapewni sobie ich zaangażowanie w przestrzeganie zasad.
Warto uwzględnić też oczekiwania uczniów w stosunku do nauczyciela i lekcji przez niego prowadzonych. Dzięki takiemu podejściu nauczanie staje się partnerskie i nauczyciel nie jest w opozycji w stosunku do uczniów, tylko stoi po ich stronie.
Konsekwencja jest ważna, ale warto też pamiętać, że wszyscy możemy popełniamy błędy – uczniowie i również nauczyciel.
Jeśli np. uczniowie oczekują, że nauczyciel będzie zapowiadał sprawdzian z tygodniowym wyprzedzeniem (i jest to zaakceptowane), to jeśli tego nie zrobi, to powinien sprawdzian odwołać. Również uczeń, który spóźnia się na lekcje (w ten sposób dezorganizuje tok lekcji) powinien być potraktowany tak, jak zostało to wcześniej ustalone, a nie tak jak w danej chwili wynika z nastroju nauczyciela.
Taki system pomaga w tym, że uczniowie zaczynają czuwać nad własnym zachowaniem i rozliczać się nawzajem – nieoceniony atut w dużych klasach.
Rozmowy na temat oczekiwań inspirują do wartościowych rozmów na temat uczenia się, ale również na temat odpowiedzialności, naruszania zasad, współistnienia z innymi osobami.
2. Relacje
Budowanie relacji osobistych z uczniami klasach dużych jest z pewnością wyzwaniem. Można sobie pomóc, pozyskując informacje o uczniach przy pomocy ankiet. Jeśli przeprowadzamy ankietę online, to łatwo ją zliczyć i wyciągnąć wnioski. Aby dowiedzieć się więcej o życiu i tożsamości swoich uczniów, pedagog Tara Olagaray stworzyła 15-minutową poufną ankietę kulturową, w której pyta o życie domowe, hobby i nastawienie uczniów do szkoły. Pytania w ankiecie powinny dawać uczniom możliwość wyrażenie siebie, np.: „Jakie jest pięć najważniejszych rzeczy, które dobrze, abym o Tobie wiedział?”. Trzeba zapewnić uczniów, że ich odpowiedzi są poufne. Można też zapytać uczniów o preferencje, z kim chcieliby siedzieć w ławce, aby moc najlepiej korzystać z lekcji.
Dzięki pozyskanym informacją można włączać zainteresowania uczniów do przebiegu lekcji.
3. Dobry początek
Nie ma jednego właściwego sposobu na rozpoczęcie lekcji, ale warto wprowadzać pewne zwyczaje. Uczniowie są spokojniejsi, gdy wiedzą dokładnie, czego się od nich wymaga i jaki jest schemat.
W dużych klasach skłonnych do niepokoju można dać uczniom chwilę na rozmowę lub odreagowanie, zanim przejdzie się do prowadzenia lekcji. Taki czas powinien być ściśle określony, tak aby można było płynnie przejść do prowadzenia lekcji. Innym dobrym otwarciem może być szybka runda dotycząca samopoczucia, krąg wdzięczności lub szybka zabawa integracyjna. Wiele w tej sprawie proponuje stosowanie uważności.
Celem początku lekcji jest wyciszenie i umożliwienie uczniom zaangażowania się w naukę.
4. Powitanie
Badania z 2018 roku pokazują, że indywidualne powitanie uczniów na początku zajęć może zwiększyć zaangażowanie i poprawić zachowanie. Takie powitanie stwarza „pozytywny klimat” w klasie, w którym uczniowie mają poczucie przynależności.
Może to być uściśnięcie dłoni z jednoczesnym spojrzeniem w oczy, ale może być też inny sposób przywitania.
Takie przywitanie daje nauczycielowi informacje, gdzie są jego uczniowie, jaki jest nastrój, a to pomaga zaplanować nauczanie.
5. Wyraźne wskazówki
W dużej klasie trudniej docierają do uczniów z poleceniem. Uczniowie twierdzą, że nie usłyszeli i nauczyciel musi powtarzać. Jasne i precyzyjne instrukcje znacznie przyspieszają pracę uczniów. Warto przygotować instrukcję – krok po kroku, a nawet zapisać ją na tablicy.
6. Indywidualne rozmowy
W każdej klasie dyskusje na temat zachowania uczniów powinny odbywać się prywatnie, w dużej klasie jest to absolutnie konieczne. Łajanie ucznia przy całej klasie jest dla niego poniżeniem i rozpoczyna niepożądaną walkę o władzę, która rujnuje proces dydaktyczny.
Zamiast tego warto znaleźć chwilę na rozmowę indywidualną. Rozmowa w cztery oczy pozbawia ucznia publiczności i łatwiej jest się porozumieć.
W klasach licznych może być trudne znalezienie czasu na rozmowy. Pomocne może być ustalanie terminów spotkań po zajęciach lub w czasie przerwy. Rozmowa tak musi być wtedy bardzo krótka.
Korzystne jest zrobienie sobie przez nauczyciela notatki z rozmowy, gdyż przy wielu uczniach zaciera się temat rozmowy, a nawet z kim się rozmawiało.
7. Praca w grupach
Wbrew pozorom łatwiej jest w dużych klasach pracować w zespołach niż indywidualnie. Mając dużo uczniów w klasie nauczyciel nie jest w stanie monitorować pracę każdego ucznia, a ma szansę obserwować pracę grup. Również prezentacja rozwiązania zadania jest klarowniejsza. Dzięki pracy w grupie uczniowie uczą się wzajemnie i często lepiej do siebie docierają niż nauczyciel.
8. Pary
Praca w parach ma wiele zalet – poczucie bezpieczeństwa, wzajemne uczenie się, inspiracja, mniejszy stres, możliwość dyskusji itp. W dużych klasach nauczyciel ma szansę zapytać tylko kilka osób i usłyszeć ich opnie. Reszta uczniów często nawet nie podejmuje wysiłku myślenia. Praca w parach angażuje wszystkich uczniów. Jeśli do tego dodać losowanie par do udzielania odpowiedzi, to zapewniamy zaangażowanie wszystkich uczniów.
Dobrym sposobem jest losowanie miejsc siedzących dla uczniów na okres jednego tygodnia. Pozwala to poznać się uczniom w dużej klasie i uczy ich współpracy z przypadkowymi osobami.
Podsumujmy:
- Ustalajmy wraz z uczniami wzajemne oczekiwania i reguły obowiązujące w klasie szkolnej.
- Dbajmy o rozwijanie relacji nauczyciele – uczeń.
- Zadbajmy o początek lekcji.
- Ustalmy sposób przywitania się.
- Określajmy bardzo dokładnie i klarownie polecenia.
- Przeprowadzajmy indywidualne rozmowy.
- Organizujmy prace w grupach
- Pozwólmy uczniom pracować w parach.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy artykuł ukazał się w partnerskiej platformie Edunews.pl www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Stephena Noonoo z Edutopia.org.
