Adekwatność zasobów edukacyjnych, wysoce wykwalifikowana kadra dydaktyczna, system certyfikacji kwalifikacji, nowoczesne i odpowiednio wyposażone pracownie technologiczne, powszechna dostępność praktyk i staży. To niezbędne postulaty, których realizacja może uzdrowić przezywające kryzys szkolnictwo zawodowe.
Stan kryzysowy
Reforma systemu edukacji z lat 1999-2002 zmarginalizowała status szkolnictwa zawodowego, które obecnie, ze względu na swój negatywny wizerunek jest najbardziej zacofanym obszarem w polskiej edukacji, co ma swoje odzwierciedlenie w malejącej liczbie młodzieży zainteresowanej wyborem tego typu ścieżki edukacyjnej. Odgórne próby przywrócenia rangi szkołom zawodowym pomimo znaczących nakładów przynoszą mierne skutki.
By skutecznie szkolić młode kadry fachowców nie wystarczy tylko realizowany pobieżnie szkolny program nauczania i nie zawsze uczciwa praktyczna nauka zawodu, konieczne jest samodzielne poszukiwanie źródeł wiedzy zawodowej przez uczniów oraz przez samych nauczycieli i praktykodawców. Według prognoz postęp w dziedzinie technik i technologii produkcji będzie nadal przyspieszał. W takiej sytuacji szkoła czy zakład doskonalenia zawodowego nie mają szans przekazywania aktualnej wiedzy i nowinek technologicznych, w którą może wyposażyć ucznia na wiele lat.
Jaki sens ma więc nauka w szkole zawodowej, skoro po ukończeniu edukacji wiedza absolwenta jest już nieaktualna? Zdobyty dyplom nie odzwierciedla kwalifikacji zawodowych, które zostaną zweryfikowane dopiero na stanowisku pracy... Generalnie można stwierdzić, że szybkość zmian w technologii wymaga również zastosowania nowatorskiego podejścia do edukacji zawodowej, gdzie przecież kształci się specjalistów wykorzystujących w większości nowoczesne urządzenia i korzysta ze zdobyczy technologii.
Zasoby edukacyjne
Zapaść szkolnictwa zawodowego wyraźnie widać po znikomej liczbie aktualnych podręczników i całkowitym braku e-podręczników, stanowiących nowoczesną alternatywę dla tradycyjnych podręczników. Brak aktualnych podręczników, a także archaiczny sposób ich redagowania bez elementów praktyki i przejrzystości jest jednym z głównych problemów w efektywnym procesie edukacji zawodowej. Żyjemy w epoce wciąż przyśpieszającego rozwoju techniczno- technologicznego, w świecie gdzie coraz łatwiejszy i szybszy przepływ informacji oraz łatwiejszy dostęp do zasobów wiedzy zmienia sposoby uczenia się i nauczania. Multimedialne, zawierające animacje, dźwięki i zestawy interaktywnych zadań e-podręczniki mają być odpowiedzą na oczekiwania uczniów pokolenia cyfrowego. Niestety planowana cyfrowa rewolucja raczej nie obejmie szkół zawodowych.
Konieczne wydaje się zdecydowane przyspieszenie cyfryzacji szkół zawodowych oraz wprowadzenie nowoczesnych i bieżąco aktualizowanych kompendiów wiedzy fachowej. Redagowanie i wykorzystanie e-podręczników należy umieścić w szerokim kontekście szkolnictwa zawodowego rozumianego jako kombinacja ogólnie dostępnych zasobów edukacyjnych oraz platform kształcenia i aplikacji edukacyjnych do nauki zawodu.
Kwalifikacje kadr
Brak adekwatnych podręczników to jednak nie największy problem szkolnictwa zawodowego. Podstawowym problemem szkoły zawodowej jest bowiem odpowiedni dobór kadr i metod nauczania. Szkoła zawodowa pretendująca do miana szkoły mistrzów w zawodzie musi zatrudniać instruktorów nauki zawodu cieszących się uznaniem w środowisku branżowym, odnoszących znaczące sukcesy i nie stroniących od ustawicznego samokształcenia i zdobywania nowych doświadczeń zawodowych. Główną cechą nauczyciela zawodu powinna być pasja do swej profesji, którą będzie w stanie przekazać swym podopiecznym. Instruktor taki staje się nie tylko nauczycielem ale również wzorem do naśladowania dla uczniów. W tym kontekście udokumentowane wykształcenie ma drugoplanową wartość wobec realnie posiadanych umiejętności. Nie ma większego znaczenia tytuł naukowy nadany przez właściwą uczelnię wyższą lecz doświadczenie zawodowe zdobyte na realnym stanowisku pracy potwierdzone przez rzetelną komisję nadającą uprawnienia mistrzowskie.
Praktyczna nauka zawodu
Aby zapewnić wysoki poziom kształcenia zawodowego konieczna jest również korelacja pomiędzy nauką teoretyczną a praktyka zawodową. W obecnych realiach podstawa programowa i programy jej realizacji nijak się mają do przebiegu praktycznej nauki zawodu. Uczniowie praktykujący w różnych zakładach rzemieślniczych lub innych firmach produkcyjnych czy usługowych wyposażani są w zupełnie inne umiejętności zawodowe. Ich przydatność jako pracowników weryfikowana jest często boleśnie dopiero w miejscu pierwszej pacy. Nauka zawodu w realiach zajęć praktycznych w szkole to w obecnej strukturze farsa. Równie wiele wątpliwości pociągają za sobą praktyki w zakładach produkcyjnych poza szkołą. W pierwszym przypadku trudności wynikają z przyczyn organizacyjnych i finansowych w drugim natomiast z różnej specyfiki produkcji i różnego podejścia do młodocianych pracowników. Jednako zarówno praktyki szkolne jak i nauka zawodu poza szkołą poddawane są coraz częstszej krytyce.
Idealnym rozwiązaniem w tej sytuacji wydaje się organizacja dobrze wyposażonych pracowni szkolnych pełniących jednocześnie funkcję przyszkolnych zakładów produkcyjnych. W przedsiębiorstwach takich młodzież mogłaby pobierać naukę zawodu w realiach rynkowych. Rozwiązanie takie mogło by również wpływać na realną poprawę sytuacji materialnej placówek edukacyjnych i możliwości inwestycji. Zarówno wartość edukacyjna jak i ekonomiczna są tutaj niepodważalne.
Staże zawodowe i praktyki
Rozwój technologii i wzrastające potrzeby konsumentów niosą ze sobą konieczność stałego rozszerzania oferty produkcyjnej i ustawicznych zmian sortymentu produkowanych produktów. W obecnych realiach nie istnieje możliwość wyposażenia ucznia w na tyle szeroka wiedzę zawodową by sprostać takim wymogom. Uczeń kończący szkołę zawodową powinien dysponować maksymalnie duża wiedza i umiejętnościami a również powinien być przygotowany do ustawicznych zmian by zaspokoić potrzeby potencjalnych konsumentów. Proces ten jest jednym z podstawowych praw rynku a nieprzystosowanie do tych realiów jest główną przyczyna niepowodzeń absolwentów szkół zawodowych.
Każdy region lub kraj cechuje się odrębnością pod względem specyfiki produkcji określonych produktów lub wręcz zupełnie innym asortymentem. Warto wykorzystać tą różnorodność tworząc sieci partnerskich placówek kształcenia zawodowego. Nieodzowna wydaje się również współpraca instytucji oświatowych z zakładami przemysłowymi. Dzięki wymianie uczniowskiej pomiędzy różnymi szkołami i zakładami przemysłowymi z kraju i z zagranicy uczniowie takich partnerskich szkół będą mieli możliwość znaczącego poszerzenia swych umiejętności i poznania odrębnych technik produkcji co w efekcie znacząco wpłynie na podniesienie ich atrakcyjności na rynku pracy.
Certyfikacje kwalifikacji
Misją wzorcowej szkoły zawodowej jest takie przygotowanie ucznia do zadań pracowniczych aby był on w stanie sprostać maksymalnie dużej ilości zadań zawodowych – posiadł umiejętności i wiadomości z jak najszerszego spektrum technik i technologii produkcji. Cel ten jest możliwy do realizacji poprzez wprowadzenie certyfikowania określonych zadań zawodowych.
Uczeń podczas swojej edukacji powinien być poddawany weryfikacji swych umiejętności zawodowych w poszczególnych zakresach zadań zawodowych, uzyskując stosowne certyfikaty. Dokumentacja taka może być następnie podstawą dla określenia jego przydatności na określonym stanowisku pracy w firmie, do pracy w której aplikuje. Certyfikaty te pozwalają również na ubieganie się, po spełnieniu innych wymogów, o przyznanie kolejnych stopni kwalifikacji zawodowych – w przypadku zawodów rzemieślniczych tytułu czeladnika lub mistrza w zawodzie.
Notka o autorze: Szymon Konkol jest nauczycielem i liderem nieformalnej inicjatywy edukacyjnej Mała Akademia Mistrzostwa Zawodowego – www.mamz.pl.
