Wraz z rozwojem internetu i powstaniem mediów społecznościowych kategoria mediów (środków masowego) przekazu uległa redefinicji. Ale wydaje się, że edukacja medialna w obecnym systemie kształcenia z trudem nadąża za zmianami w świecie szeroko rozumianych mediów cyfrowych. Przeważnie uczymy w szkołach absolutnych podstaw edukacji medialnej (jeśli w ogóle), a zakres tych treści jest już prawdopodobnie zbyt wąski, abyśmy mogli mówić o rzeczywistym rozwijaniu kompetencji medialnych w obszarze edukacji medialnej.
„To nie ludzie głupieją od internetu, to internet głupieje od ludzi” - jeszcze do niedawna do takie stwierdzenie wydawałoby się niedorzeczne lub nawet zabawne, ale dzisiaj wolno uznać je nawet za prawdziwe – napisał dr Grzegorz Ptaszek we wstępie do książki „Edukacja medialna 3.0. Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data i algorytmizacji”. Zwraca uwagę, że dziś korzystając z sieci nieustannie „wchodzimy w interakcje z algorytmami, często nie zdając sobie sprawy ani z tego, że tak się dzieje, ani z tego, na jakiej zasadzie one działają.” A to, co pozyskujemy na ekranie nie jest przypadkowe – zależy od „precyzyjnie zdefiniowanych przez twórców algorytmów kategorii oraz działań podejmowanych przez wielu innych użytkowników”.
Z perspektywy czasu możemy wyróżnić trzy etapy rozwoju edukacji medialnej, które odpowiadają trzem różnym fazom rozwoju sieci. „Web 1.0 umożliwiała pozyskiwanie informacji przez użytkowników, Web 2.0 koncentrowała się na usieciowieniu relacji, angażowaniu i uczestnictwie”, zaś „Web 3.0 podporządkowuje aktywność użytkownika inteligentnym algorytmom, które decydują o tym, co ma czytać, oglądać, co ma myśleć, co ma kupować itp.” – pisze Grzegorz Ptaszek. Brzmi to dość strasznie… i prawdopodobnie przez zdecydowaną większość użytkowników internetu te zjawiska nie są w ogóle uświadomione.
„Ze względu na konwergencję mediów i głęboką mediatyzację edukacja medialna 3.0 włącza w obszar zainteresowania całą sferę technologiczną, która jest dla użytkownika niewidzialna (dane cyfrowe, algorytmy) i odnosi się do ukrytych, inteligentnych mechanizmów zarządzania jego aktywnością, zachowaniem, uwagą, treścią, informacją i wiedzą podczas korzystania z mediów oraz nowych technologii cyfrowych.” – dowodzi Ptaszek. „Mechanizmy te wiążą się z dominującą władzą w sieciach komunikacji, jaką w XXI wieku posiadły korporacje nowomedialne dzięki przyjętemu modelowi biznesowemu, którego celem jest pomnażanie kapitału poprzez angażowanie konsumentów w oferowane przez nich produkty oraz kontrolowanie aktywności na podstawie dostarczanych przez nich danych i treści. Skutkiem tych mechanizmów są zjawiska szczegółowo omawiane w niniejszej publikacji, takie jak: platformizacja sieci, izomorfizm medialny, inwigilacja danych (dataveillance), kapitalizm nadzoru (surveillance capitalism), ale również różne formy propagandy komputacyjnej, w tym rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomości (fake news).”
Książka Grzegorza Ptaszka to pozycja, która doskonale wpisuje się nie tylko w debaty prowadzone obecnie w ramach akademickiej refleksji nad mediami. Adresuje bowiem problemy, przed którymi staje cała współczesna, coraz częściej »wykalkulowana« sfera publiczna. Autor analizuje medialny ekosystem, w którym niematerialne czynniki ustanawiają infrastrukturę komunikacyjną podważającą ludzką sprawczość. Nie poprzestaje jednak na krytyce – buduje pozytywny model rozwoju kompetencji medialnych, które mogą nam pomóc w zachowaniu sprawczości i podmiotowości we współczesnej mediosferze – dr. hab. Mirosław Filiciak, prof. USWPS.
Polecam lekturę „Edukacji medialnej 3.0”, która to pozycja odkryje przed wieloma osobami zupełnie nieznany świat zależności i powiązań, o których nie wiedzieliśmy lub nie chcieliśmy do tej pory wiedzieć. Nie jest to sfera łatwa do zrozumienia, ale powinniśmy się starać, aby pewne zjawiska i procesy, które nad dotyczą codziennie, przynajmniej sobie uświadamiać. Coś chyba trzeba zrobić (z nami), aby ten internet przestał przez nas głupieć…
Edunews.pl objął patronat medialny nad tą ważną publikacją.
Notka o autorze:
Grzegorz Ptaszek – doktor, medioznawca i psycholog, pracownik Wydziału Humanistycznego AGH w Krakowie. Autor monografii Talk show. Szczerość na ekranie? (Warszawa 2007) oraz współredaktor kilku monografii zbiorowych i kilkudziesięciu artykułów poświęconych edukacji medialnej i różnym aspektom mediów, w tym: Media Literacy in Poland (wspólnie z Martą Łysik) i Measurement of Media Literacy Outcomes w The International Encyclopedia of Media Literacy (New York 2019) oraz Media Education 3.0: How Big Data, Algorithms, and AI Should Change Our Thinking about Media Education w: Handbook of Media Education Research (New York 2019). Członek Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej oraz European Communication Research and Education Association (ECREA). Prezes Polskiego Towarzystwa Edukacji Medialnej (www.ptem.org.pl), ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. W 2012 roku odbył staż naukowy na Fordham University w Nowym Jorku pod opieką prof. Paula Levinsona.
Notka o książce:
Grzegorz Ptaszek, „Edukacja medialna 3.0. Krytyczne rozumienie mediów cyfrowych w dobie Big Data i algorytmizacji”. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019. ISBN: 978-83-233-4586-2. Więcej tutaj.
