Badania w edukacji - i każde inne - mają sens wówczas, gdy rzeczywiście przyczyniają się do poprawienia istniejącego stanu rzeczy. Unikamy wówczas rozdźwięku między realnym życiem, a doświadczeniami samych uczniów. To nie jest konflikt między teorią i praktyką, ale między tym, co doświadczają sami uczniowie, a tym co dzieje się w codziennym życiu. Temu służą badania w działaniu, określane jako zaangażowane. W przeciwieństwie do eksperymentu wykorzystującego głównie dane ilościowe w celu odkrycia systemu, badania zaangażowane służą jego poprawie odwołując się przede wszystkim do danych jakościowych oraz odpowiedzialności i świadomości swojej funkcji.
O tym jest właśnie Antropologia i edukacja Hany Červinkovej - wyjątkowa publikacja Wydawnictw Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, która ukazuje się w serii Biblioteka Współczesnej Myśli Społecznej. Praca autorki zrodziła się z fascynacji badaniami amerykańskich antropologów edukacji i potrzebą upowszedniania ich dorobku polskim studentom. Swoją wyjątkową wartość dla polskiego czytelnika zawdzięcza doświadczeniu i biografii naukowej autorki. Prof. Hana Červinková swój doktorat broniła w Nowym Jorku, przyjechała do Polski i podjęła pracę naukowo-dydaktyczną w Dolnośląskiej Szkole Wyższej. To między innymi również dzięki jej zaangażowaniu badania w działaniu są obecne w praktyce edukacyjnej. Antropologia i edukacja zgodnie z celem autorki ma przede wszystkim inspirować polskich studentów, nauczycieli do refleksji zorientowanej na ich własną praktykę. Dwa elementy wpłynęły na kształt tej książki. Z jednej strony polski kontekst, a konkretnie praca badaczki w Dolnośląskiej Szkole Wyższej oraz zajęcia ze studentami pedagogiki podczas zajęcia z antropologii kulturowej i antropologii edukacji. Z drugiej wpływ środowiska amerykańskich antropologów edukacji. Dwa miejsca, dwie przestrzenie i dwa ważne doświadczenia. Efektem jest publikacja, która ukazuje nowy wymiar badań edukacyjnych, nie docenianych wystarczająco w polskiej tradycji akademickiej.
To wyjątkowa publikacja, która w czasach edukacyjnego chaosu, powinna stać się dla każdego nauczyciela impulsem do głębokiego namysłu nad własnym warsztatem pracy. Książka odkrywa znaczenie etnografii, jako antropologicznej metody badawczej i jej wartości dla edukacji. Jest też wyjątkowym zapisem zajęć z polskimi studentami wraz z tekstami klasyków badań antropologicznych, które stały się przedmiotem analizy podczas seminariów, ćwiczeń oraz akademickich dyskusji. To interdyscyplinarny dyskurs antropologii oraz pedagogiki i jednocześnie inspiracja do autentycznego rozwoju zawodowego każdego nauczyciela, który poszukuje uzasadnienia dla swoich pedagogicznych oddziaływań. Choć podtytuł mówi o etnograficznych badaniach w tradycji amerykańskiej, to już pierwszy rozdział rozwiewa wątpliwości, czy problematyka dotyczy polskiego nauczyciela i naszej edukacyjnej rzeczywistości. Lektura każdego z kolejnych rozdziałów dowodzi, jak amerykańska perspektywa badań zaangażowanych może wpływać na zmiany społeczne i rozumienie własnej pracy poprzez głęboką refleksję i podejmowanie codziennych decyzji w kierunku działań, pozwalających osiągać wyznaczone cele.
Lektura Antropologii i edukacji to okazja, aby poznać wartość teorii, którą budujemy w oparciu o własną aktywność i refleksję, ale też to praca o tym, jak osobista praktyka pozwala tworzyć przemyślane koncepcje i spójne modele teoretyczne - użyteczne w codziennej pracy nauczyciela. To jednocześnie sposób na skupienie się przede wszystkim na dzieciach, młodzieży i rodzicach, których społeczno-kulturowa sytuacja z różnych powodów może być marginalizowana, ignorowana, a nawet pomijana. Dzięki badaniom etnograficznym poszerza się nasza perspektywa badacza - praktyka, która pozwala na osadzenie naszej codziennej pracy w dużo szerszym kontekście - kontekście kulturowym, odkrywania tożsamości uczniów, tradycji oraz ich przekonań i społecznych nawyków. Chodzi także o takie wartości jak różnorodność i sprawiedliwość społeczna. Jednocześnie to odpowiedź na postulat, że tam, gdzie ma nastąpić jakakolwiek zmiana i autentyczna transformacja, w tym systematyczne doskonalenie osobistej praktyki, musi zaistnieć refleksja i krytyczne myślenie o codziennych aktywnościach nauczyciela. Czytelnik doświadcza jeszcze jednej ważnej refleksji, że jego umiejętna obserwacja, świadoma aktywność analityczna, krytyczna postawa wobec własnych działań, to nic innego, jak badanie w działaniu, które ma miejsce wówczas, gdy poddajemy naszej refleksji osobistą praktykę, w celu jej lepszego zrozumienia, zmieniając w konsekwencji swoje nawyki, zdobywać nowej umiejętności, doskonaląc w ten sposób kompetencje pedagogiczne. Wartością autorefleksji i jej konsekwencją jest gotowość do zmiany służącej profesjonalizacji praktyki pedagogicznej. Ta swoista autodiagnoza w praktyce nauczyciela jest niczym innym, jak krytycznym kwestionowaniem własnej wiedzy w działaniu i jej założeń. Tym różni się od codziennego potocznego badania, że jest przejawem uzasadnienia empirycznymi dowodami nauczycielskiej wiedzy w wybranym zakresie.
Książka to wyjątkowe studium, które uświadamia czytelnikom ogromne znaczenie perspektywy antropologicznej dla praktyki nauczycielskiej. Każdy z wybranych przez autorkę artykułów odkrywa ważny kontekst do refleksji polskiego czytelnika - nauczyciela. Rekomendację dla ich użyteczności stanowią nie tylko autorzy artykułów, ale też intencje zawarte w samych tytułach artykułów. Intrygują i jednocześnie zachęcają do wnikliwej lektury, np.: „od znanego do obcego”, „antropologiczne podejście do analfabetyzmu i stratyfikacji społecznej”, „rozmowy o niczym”, „różnice społeczne a tożsamość osoby wyedukowanej”, „badanie ręka w rękę”, „kształcenie do demokratycznego obywatelstwa w epoce transnarodowych migracji i globalnego konfliktu”, „ w opozycji do miasta”, „strukturalna nieufność, reforma oświatowa i demokracja” itp.
Ze zderzenia badań antropologicznych z edukacją, rodzi się jeszcze jedna korzyść. To odkrycie nowej wartości, jaką stanowi interakcja antropologii i edukacji - zarówno w nauczaniu, jak i w badaniach. Daje to antropologom cenną okazję i możliwość wywierania znaczącego wpływu na społeczeństwo. Usytuowanie antropologii edukacji pomiędzy dyscyplinami może - twierdzi prof. Červinková - działać stymulująco, zderzając się z nieścisłościami antropologii w wyniku obserwacji i działania na rzecz praktyk edukacyjnych. Antropologowie edukacji - zauważa - odkryli, że na styku dziedzin może powstać przestrzeń umożliwiająca podważanie obowiązujących paradygmatów i wyłamywanie się z nich.
Tak jak kluczem do stworzenia koncepcji listy artykułów stała się ich niewątpliwa wartość naukowa i ich transkulturowa uniwersalność, tak o ich kolejności występowania w publikacji zdecydowało doświadczenie autorki w pracy ze studentami. Na początek tekst wprowadzający George’a Spindlera, następnie wspólnie napisany z jego żoną Louise. Kolejni autorzy to między innymi Ray McDermott, Bradley Levinson i Bet Rubin, czy Shirley Brice Heath, Frederick Erickson, Norma Gonzalez i Luisa Molla, Paulina Lipman. Antropologia i edukacja to lektura obowiązkowa dla każdego, kto poszukuje nie tylko gotowych rozwiązań, ale przede wszystkim inspiracji do pracy nad osobistym rozwojem i głębokiej refleksji nad sensem własnych działań i rozumienia konsekwencji podejmowanych decyzji. Postrzegana przez wielu nauczycieli luka między teorią i praktyką jest tylko pozorna, a traktowanie teorii jako mało użytecznej w codziennej praktyce pedagogicznej odbiera szansę na prawdziwy rozwój warsztatu nauczyciela.
Notka o publikacji:
Antropologia i edukacja. Etnograficzne badania edukacyjne w tradycji amerykańskiej, red. H. Červinková, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 2019. ISBN 978-83-65408-06-8.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
