Przewidywanie tendencji w edukacji jest proste, jeśli założymy iż przyszłość to „więcej tego samego co teraz”. W znacznej mierze jest to założenie trafne w krótkim terminie – najbliższa przyszłość już istnieje, choć może znajdować się na marginesach współczesności – albo na tyle silnie umiejscawiać się w jej centrum, że staje się niewidoczna na zasadzie efektu „ślepej plamki”.
Strona 2 z 2
Trzeci wymiar: społeczeństwo wiedzy. Wspomniałem wyżej, że szkoła straciła już funkcję transmisji wiedzy, kwestia ta wymaga więc komentarza nieco zmieniającego potoczną optykę rozumienia tytułowej kategorii. Po pierwsze, o wiedzy myśli się tu w ramach społeczeństwa kapitalistycznego, co oznacza że wiedza jest tu ważna jako czynnik zyskotwórczy, jako kapitał, w który się inwestuje gdy jest to opłacalne. To zaś oznacza, że edukacja musi być poddawana logice towarowej – musi być mierzona, porównywana etc. Nie ma to wiele wspólnego z ideami powszechnego oświecenia – oświeceniowa perspektywa przeniosła się dziś raczej do sieci (Wikipedia). Po drugie, z logiki kapitału wiedzy wynika, że w przypadku szkolnictwa wyższego tworzenie wiedzy poddawanej logice towaru zostaje oderwane od procesu edukacji – wiedza ta jest prywatyzowana i kapitalizowana, więc nie może być przedmiotem masowego nauczania (oznacza to koniec Humboldtowskiej idei uniwersytetu). Po trzecie, edukacja w społeczeństwie wiedzy skupia się na kształtowaniu umiejętności potrzebnych do jej produkowania. Podobnie jak w Marksa rekonstrukcji początków kapitalizmu „fabrycznego”, kapitalizm „kognitywny” powstaje przez równoczesne procesy prywatyzacji wiedzy (ochrona praw autorskich, patenty) i „produkowanie robotników wiedzy”, którzy sami wiedzy nie posiadają, potrafią jednak pracować w przemyśle ją wytwarzającym („kompetencje kluczowe”, na studiach – umiejętność formułowania problemów, zbierania i analizy danych, prezentacji wyników etc.). Ten proces już zachodzi, jest też już dość dobrze opisany (np. koncepcja „akademickiego kapitalizmu” Slaughter i Leslie). Sądzę, że ulegnie on stabilizacji i może doprowadzić do dalszych zmian programów kształcenia w kierunku nasycenia ich aktywnymi pedagogiami (PBL, silna redukcja systematyczności). Systematyczne studiowanie określonych dyscyplin wiedzy zostanie ograniczone do wybranych, elitarnych programów.
Tendencja ta może być hamowana (ale chyba nie zastopowana) przez aktywne rekonstruowanie wiedzy w domenie publicznej (creative commons, wolne oprogramowanie jako uspołeczniona wartość środków produkcji, etc).
Niniejszy materiał powstał w związku z seminarium „Edukacja przyszłości: uczeń – nauczyciel – szkoła 2030“, zorganizowanym przez Instytut Obywatelski oraz Ośrodek Badań nad Przyszłością Collegium Civitas, 16.06.2010 r. w Warszawie. Edunews.pl był patronem medialnym tego wydarzenia.
(Notka o autorze: prof. Tomasz Szkudlarek jest kierownikiem Zakładu Filozofii Wychowania i Studiów Kulturowych przy Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego)
Przewidywanie tendencji w edukacji jest proste, jeśli założymy iż przyszłość to „więcej tego samego co teraz”. W znacznej mierze jest to założenie trafne w krótkim terminie – najbliższa przyszłość już istnieje, choć może znajdować się na marginesach współczesności – albo na tyle silnie umiejscawiać się w jej centrum, że staje się niewidoczna na zasadzie efektu „ślepej plamki”.
Ostatnie komentarze
Pytanie drugie: czy to byłoby korzystne? Szkoła to emocje, rywa...