Projekt „Sztuka wehikułem edukacji” był pilotażowym przedsięwzięciem mającym na celu rozwinięcie alternatywnych metod nauczania w edukacji osób dorosłych. Jego głównym celem było wypracowanie nowej, opartej na sztuce, metodyki, aby odpowiedzieć na potrzeby grup defaworyzowanych (osób starszych, emigrantów, osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo).
Metodyka CVE (cultural vehicles in education) została opracowana w ciągu ubiegłego roku jako międzynarodowy projekt finansowany przez Komisję Europejską z programu Grundtvig. Jego realizatorami były: Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki z Polski, Jaunimo Centras Babilonas z Litwy, Die Wille gGmbH z Niemiec, Občanské sdružení Vzájemné soužití z Republiki Czeskiej oraz Centrum Edukacyjne EST z Polski.
Szczególny nacisk został położony na stworzenie i przetestowanie metod aktywizujących w celu zwiększenia udziału osób dyskryminowanych oraz niechętnych nauce w procesie uczenia się przez całe życie.
Kiedy tworzyłyśmy projekt CVE z koordynatorką Marią Schejbal w Bielskim Stowarzyszeniu Artystycznym Teatr Grodzki, zdecydowałyśmy się podejść do edukacji w sposób twórczy, oparty na naszych doświadczeniach uzyskanych podczas prowadzenia programów artystycznych dla grup społecznie defaworyzowanych. Mówiąc w skrócie, „sztuka jako wehikuł edukacji” oznacza połączenie elementów artystycznych, kreatywnych, z wiedzą, kompetencjami i umiejętnościami. Trudno jest opisać CVE na papierze, bowiem powinno się ją odegrać na scenie, wyśpiewać, wytańczyć lub narysować...
CVE = SZTUKA + EDUKACJA
W naszej propozycji skupiłyśmy się na kluczowych kompetencjach lizbońskich: Umiejętności uczenia się (Kompetencja nr 5), Kompetencjach społecznych i obywatelskich (Kompetencja nr 6) oraz Świadomości i ekspresji kulturalnej (Kompetencja nr 8).
I. Jak postrzegamy sztukę w naszej metodyce?
Zadajmy sobie pytanie, czym jest kreatywność? Jaką odgrywa rolę?
1. Potrzeba tworzenia jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka
Nasze motto w Stowarzyszeniu Teatr Grodzki brzmi: każdy ma prawo wyrażać siebie poprzez sztukę. Głęboko wierzymy, że sztuka i kreatywność pomagają w przełamywaniu barier i motywują ludzi do zmiany życia – do podejmowania nowych wyzwań edukacyjnych i zawodowych. To przekonanie, że grupowe zaangażowanie w działania twórcze, artystyczne, prowadzi do samorozwoju uczestników, legło u postaw metodyki CVE. Sztuka czyni cuda!
2. Grupowe działania artystyczne prowadzą do rozwoju osobistego uczestników
Nasi partnerzy: Die Wille gGmbH i Jaunimo Centras Babilonas podzielali nasz pogląd o terapeutycznej i transformacyjnej roli sztuki i wnieśli do projektu swoje własne doświadczenie. Vzájemné soužití z Republiki Czeskiej, które specjalizuje się w pracy z osobami pochodzenia romskiego, widziało w sztuce naturalnego sprzymierzeńca, przyciągającego niektórych słuchaczy. Jako że Romowie kochają taniec, muzykę i występy, elementy artystyczne wciągnęły ich do procesu edukacyjnego, warsztaty CVE w Ostrawie dowiodły, że działania twórcze mogą uatrakcyjnić uczenie się i stać się dla słuchaczy naturalnymi mechanizmami motywacyjnymi.
3. Twórcze, artystyczne działania stają się mechanizmami motywacyjnymi
Centrum Edukacyjne EST wniosło do naszego projektu fachową wiedzę dotyczącą nauczania dorosłych. Partnerzy z EST często pytali, co oznacza dla nas „przez całe życie” i jak postrzegamy dorosłych słuchaczy. Przyjrzyjmy się temu pytaniu.
II. Jak widzimy kształcenie dorosłych w metodyce CVE?
Kształcenie dorosłych – odwoływanie się do doświadczenia uczestnika
Wszyscy byliśmy głęboko przekonani, że dorośli przyswajają najwięcej wiedzy, kiedy mogą dzielić się ze sobą nawzajem tym, co już wiedzą. Lecz jak mogą się uczyć, skoro wiedzą wszystko? Należy zacząć od czegoś, czym uczestnicy są zainteresowani, co ma związek z ich talentem i potrzebami. Tylko wtedy, gdy stworzy się bezpieczne, przyjazne środowisko nauczania, dorośli czują, że mogą podjąć pewne wyzwania, by zdobyć nową wiedzę, umiejętności i kompetencje.
Podam tu przykład z czeskich warsztatów. Pierwsza grupa romskich słuchaczy utworzona przez Vzájemné soužití rozpadła się. Uczestnicy przestali przychodzić na warsztaty CVE, bo uznali je za zbyt abstrakcyjne. Prowadzący warsztaty był artystą o wysokich kwalifikacjach, angażował ich w działania teatralne, jednak nie miały one związku z ich życiem. Z drugą grupą uczestników Vzájemné soužití przygotowało przedstawienie z tradycyjnymi tańcami romskimi i opowieścią o dyskryminacji mniejszości romskiej – coś, z czym się identyfikowali i co sami rozwinęli. Grupa ta z powodzeniem ukończyła zaplanowane ośmiomiesięczne warsztaty.
Edukacja sprzyjająca społecznej integracji
Podczas naszych warsztatów CVE pracowaliśmy z dorosłymi z grup potrzebujących wsparcia. Nasza definicja słuchaczy defaworyzowanych była szeroka – przyjmowaliśmy uczestników, którzy potrzebowali zachęty z powodu problemów osobistych, społecznych lub zdrowotnych. Oznaczało to, że stworzyliśmy grupy integracyjne złożone z osób bogatych i biednych, młodych i starych, pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Każdy z uczestników wniósł do warsztatów własne doświadczenie życiowe, fachową wiedzę i umiejętności. Sądzimy, że to wielka szkoda, iż istnieją oddzielne programy dla osób defaworyzowanych społecznie i tych odnoszących sukcesy zawodowe, co oznacza, że każda z tych grup pozostaje w swojej „kapsule”, pozbawiona wzbogacających doświadczeń i różnych spojrzeń na życie. W naszych grupach integracyjnych ludzie z różnych środowisk pracowali razem, w jednym zespole. Na przykład w naszych polskich warsztatach brali udział słuchacze z niepełnosprawnością fizyczną lub umysłową oraz emeryci. Najmłodsza z osób miała 23 lata, a najstarsza – 75.
Uczenie jakościowe i ilościowe
Brzmi to bardzo abstrakcyjnie i wydaje się nudne. A jednak jest proste. Kiedy pisaliśmy nasz projekt, mieliśmy na uwadze, że w edukacji nie powinno chodzić jedynie o samorozwój, słuchanie Beethovena i odgrywanie greckich mitów. Powinien także istnieć jakiś dowód na to, że uczestnicy zdobyli pewną wiedzę, a nasze eksperymentalne warsztaty odniosły wymierny sukces. W naszej propozycji uwzględniliśmy pewne rezultaty ilościowe. Założyliśmy, że 80 procent uczestników ukończy kurs, i cel ten został osiągnięty. Uwzględniliśmy także pewne formy testowego sprawdzania wiedzy, które były różne dla różnych grup. Dla słuchaczy romskich wykorzystano testy ustne, gdzie instruktor odczytywał pytania i odpowiedzi do wyboru. Niektóre osoby mające problemy z czytaniem i pisaniem musiały jedynie zakreślić właściwą odpowiedź. W polskiej grupie staraliśmy się wykorzystać w teście wiele ilustracji, aby pomóc uczestnikom mającym trudności z nauką. W grupach litewskich i niemieckich regularnie odbywało się podsumowywanie zajęć z udzielaniem informacji zwrotnych (ang. feedback rounds), w czasie którego członkowie grupy dzielili się swoją wiedzą i zastanawiali się, co chcą poprawić.
Dziedzictwo europejskie i edukacja międzykulturowa
Co do jakości i zakresu tego, czego uczyły się nasze grupy, wspólnym tematem było dziedzictwo europejskie i edukacja międzykulturowa. We wszystkich krajach skupiliśmy się na europejskiej historii sztuki. Dodatkowo w Polsce zajęliśmy się geografią, historią, nauką i religią. W Niemczech: pedagogiką, psychologią, religią i teoriami nauczania. Na Litwie: historią, filozofią, socjologią, ekologią, strategiami uczenia się, tradycjami karnawałowymi i wielkanocnymi, dekoracją wnętrz i ornitologią. W Republice Czeskiej: historią, geografią, tradycjami europejskimi, ICT (technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi) i językami. Uczestnicy czeskich warsztatów doskonalili umiejętność pisania po czesku i romsku, jak również umiejętność dokonywania przekładu, tworząc pierwszą w Europie romską książkę kucharską!
Edukacja – proces i produkt
Zaczynając nasze warsztaty dla dorosłych, wierzyliśmy, że uczenie się jest procesem ciągłym, lecz wymierne osiągnięcia są silnym mechanizmem motywującym. Dobre wyniki testów – to osiągnięcie, ale występowanie przed setką ludzi w swoim rodzinnym mieście jest czymś więcej, niż osiągnięciem – może się stać przełomowym doświadczeniem! Uwzględniając w naszych blokach edukacyjnych elementy ekspresji artystycznej i występy publiczne, stworzyliśmy widoczne „produkty”; coś, z czego nasi słuchacze byli dumni i z czym się identyfikowali. Większość z nich zniknęła po warsztatach – uczestnicy byli z nich tak dumni, że zabierali wszystko do domu!
Podejście indywidualne i praca zespołowa
Nasze grupy były naprawdę różnorodne, o różnych zdolnościach, umiejętnościach i wiedzy. Skupiliśmy się na indywidualnych potrzebach, umożliwiając każdemu uczestnikowi wykonywanie różnych zadań lub wykonywanie danego ćwiczenia po swojemu. Daliśmy im czas i przestrzeń do własnej pracy i odkryć. Na przykład jeśli ktoś nie chciał rysować portretu obywatela Europy, mógł go opisać słowami. Często wykorzystywaliśmy pracę w parach, w małych grupach oraz pracę zespołową całej grupy.
Nieformalne i aktywne uczenie się – warsztaty jako najlepsze środowisko edukacyjne
Aby wypracować naszą nową, opartą na sztuce, metodykę nauczania, zdecydowaliśmy się poprowadzić warsztaty, a nie zajęcia. Jako że Stowarzyszenie Teatr Grodzki pracowało wcześniej z grupami społecznie defaworyzowanymi, wykorzystując warsztaty artystyczne, zauważyliśmy, że aktywna i nieformalna praca zespołowa rzeczywiście odpowiadała potrzebom naszych beneficjentów. Umieszczenie słuchaczy w klasach z ławkami, krzesłami i stojącym przed nimi nauczycielem przyniosłoby więcej szkody niż pożytku. Stoły i krzesła wykorzystywane były tylko w razie potrzeby. Ludzie siedzieli na podłodze lub na sofach, czasem spotykali się na dworze albo w swoich mieszkaniach. Pili razem kawę, jedli ciastka lub kanapki w czasie warsztatów. Organizowaliśmy różne wycieczki do historycznych miejsc, spotkania przy grillu, wspólne gotowanie, wyjścia do galerii i teatru. Aby poczuć w sobie ducha CVE, powinniście to czytać, siedząc na podłodze albo w ogrodzie!
(koniec cz. I)
