Zadaniem nauczyciela jest nie tylko uczenie uczniów faktów i umiejętności, ale również głębokiego rozumienia świata i zjawisk. Sama wiedza i umiejętności są jak patrzenie na las od jego środka, łatwo dostrzec szczegóły, ale trudno zobaczyć całość. Aby uczniowie mogli mieć wgląd w całość, muszą „unieść się” w powietrze i zobaczyć las z góry. Muszą mieć w szkole szansę na uogólnienia, podsumowania i wyciąganie wniosków.
Aby pomóc uczniom przejść od powierzchniowego do głębokiego uczenia się, możemy zadać najpierw samemu sobie trzy pytania, a następnie tak pokierować lekcją, aby sami uczniowie też umieli odpowiedzieć na te pytania:
- Co stanowi centrum zagadnienia, co jest najważniejsze?
- Jakie są połączenia pomiędzy prezentowanymi zagadnieniami?
- Jakie są możliwości wykorzystania i zastosowania wiedzy i umiejętności?
Takie myślenie o lekcji ma na celu uczenie głębokiego zrozumienia, tworzenia połączeń i wzorców.
Przedstawię trzy sposoby promowania myślenia pojęciowego uczniów.
1. KATEGORYZACJA
Polega na:
- tworzeniu kategorii,
- sortowaniu/przyporządkowywaniu do kategorii,
- podawaniu przykładów charakterystycznych dla danej kategorii,
- opisie cech stworzonych kategorii.
Na przykład uczniom w klasach młodszych można przedstawić kilkanaście przedmiotów i poprosić o podzielenie je na grupy charakteryzujące się podobnymi elementami.
W pedagogice Montessori widziałam pomoc dydaktyczną w postaci różnych brył w różnych kolorach i rozmiarach. Zadaniem ucznia było stworzenie z tych brył kategorii, nazwanie i opisanie ich.
2. PODOBNE I RÓŻNE
Polega na szukaniu podobieństw lub różnic pomiędzy pojęciami, elementami, zagadnieniami.
Można na przykład przedstawić kilka elementów i zapytać uczniów, które z nich i w czym są podobne do wyznaczonego. Tak samo można zapytać, czym one się różnią od wyznaczonego.
Widziałam kiedyś na konferencji sposób na wprowadzanie pojęcia liczby pierwszej. Nauczyciel w dwóch kolumnach napisał liczby (w pierwszej liczby złożone, a w drugiej pierwsze), po czym zapytał uczniów, czym różnią się liczby z drugiej kolumny od liczb z pierwszej. Uczniowie mieli szansę sami dojść do definicji liczby pierwszej.
Więcej przykładów ilustrujących zastosowanie KATEGORYZOWANIA i PODOBNE I RÓŻNE:
- Poproś uczniów, aby posortowali do dwóch kategorii przykłady wielokątów i figur nie będących wielokątami.
- Przekaż uczniom przykłady migracji i poproś ich o znalezienie ich wspólnych cech, a następnie poproś o dokończenie zdania: „Migracja następuje wtedy, gdy _____”.
- Przedstaw uczniom koncepcję malarstwa impresjonistycznego i poproś ich o podanie własnych przykładów lub wskazanie wśród przedstawionych obrazów przykładów malarstwa impresjonistycznego.
- Omawiając ruchy obywatelskie, możesz poprosić uczniów o znalezienie wspólnych ich cech lub różnic pomiędzy ruchami obywatelskimi a innymi. Pomaga to w zrozumieniu pojęć: protest i prawo.
- Możesz zaprojektować działania wymagające od uczniów łączenia koncepcji. Pomaga w tym tworzenie map myślowych. Na przykład dla tematu zrównoważonego rozwoju, można poprosić, aby uczniowie ułożyli w pewnym porządku pojęcia. Następnym krokiem będzie utworzenie połączeń między tymi pojęciami z wyjaśnieniem swojego myślenia przy pomocy wcześniej zdobytej wiedzy.
- Poproś uczniów, aby wybrali dla siebie pewną koncepcję, którą będą reprezentować, a następnie w małych grupach ją przedstawili. Kolejnym krokiem jest szukanie podobieństw w koncepcjach podczas pracy w tych samych lub innych grupach.
- Przedstaw uczniom opisy działalności innowatorów społecznych i poproś ich o znalezienie podobieństw i różnic. Na koniec uczniowie połączeni w grupy mogą napisać notatkę: „Jak twórcy zmian pokonują wyzwania?”
3. ZASTOSOWANIE
Jeśli uczniowie zrozumieją i utworzą powiązania między pojęciami, możemy postarać się o znalezienie ich zastosowań. Pozwala to uczniom zobaczyć znaczenie tego, czego się uczą zarówno w bliskim, jak i dalekim kontekście.
Przykłady:
- Przedstaw uczniom nową sytuację i poproś, aby na podstawie tego, czego się nauczyli, opracowali możliwe drogi rozwiązania lub skutki, jakie ta sytuacja może przynieść. Na przykład jeśli nauczasz o kampanii wrześniowej 1939 roku, to możesz zapytać, jak inaczej mogły potoczyć się losy wojny, gdyby Polacy podjęli inne decyzje.
- Zainicjuj debatę na kontrowersyjny temat, na przykład: „Rośliny są najważniejszymi organizmami w ekosystemie”. Uczniowie na podstawie zdobytej wiedzy opracowują swoje stanowiska „za” i „przeciw” oraz prezentują je.
- Możesz zaproponować uczniom przeczytanie krótkiego artykułu i znalezienie w nim dowodów na wybraną tezę. Na przykład: Czy autor w swoim artykule jest za….., jaki cytat w tekście o tym świadczy?
- Przy temacie funkcji kwadratowej możesz pokazać uczniom zdjęcia mostów i zapytać, który z nich ma kształt wykresu funkcji kwadratowej.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl.
Inspiracja artykułem Carla Marschala, 3 ways to Boost Students’ Conceptual Thinking, Edutopia.org.
