Przestrzeń może odgrywać kluczową rolę w szkole w stymulowaniu nie tylko aktywnego uczenia się uczniów, ale także w promocji i upowszechnianiu innowacyjnych form pedagogiki wdrażanych w salach lekcyjnych i innych, wspólnych częściach szkoły. Przestrzeń (w rozumieniu fizycznym), pedagogika i technologia edukacyjna wpływają na siebie nawzajem i spójne zmiany w tych trzech obszarach mogą doprowadzić do transformacji szkoły.
Wielu dyrektorów, nauczycieli i edukatorów zdaje sobie sprawę z tego, że metody nauczania oraz treści edukacyjne muszą ulec zmianie, jeśli chcemy je dostosować do wyzwań i realiów XXI wieku. Jednym z najczęstszych postulatów jest podążanie w kierunku edukacji aktywnej, skoncentrowanej na uczniu, takiej, która rzeczywiście przygotuje młode pokolenie na wyzwania zmieniającego się świata. W rzeczywistości taka zmiana jest możliwa w każdej placówce edukacyjnej, nawet takiej, która ma ograniczenia wynikające z dostępnej przestrzeni fizycznej. Nie da się jednak jej wprowadzić bez zmiany kontekstu edukacyjnego, w tym metod, przestrzeni uczenia się i priorytetów.
Neill i Etheridge, autorzy publikacji pt. Elastyczne przestrzenie nauki: Integracja pedagogiki, projektowania przestrzeni fizycznej oraz technologii edukacyjnej (ang. Flexible Learning Spaces: The Integration of Pedagogy, Physical Design, and Instructional Technology), twierdzą, że tradycyjna klasa z jej stałym układem ławek ogranicza nauczanie i uczenie się do jednokierunkowych, linearnych przepływów (Neill i Etheridge, 2008, s. 2). Zauważają również, że edukacja skoncentrowana na uczniu, aktywna i odbywająca się dzięki kontaktom społecznym wymaga elastycznej przestrzeni. Opisują oni wyniki projektu, który polegał na przekształceniu tradycyjnej klasy w elastyczną przestrzeń do nauki. Według Neilla i Etheridge'a (2008) oraz Mattili i Silander (2015) każda tego rodzaju transformacja obejmuje trzy czynniki: pedagogikę, architekturę i technologię.
W swoim projekcie Neill i Etheridge uwzględniają potrzebę przejścia od instrukcji dyrektywnych do metod bardziej skoncentrowanych na uczniu, zmianę fizycznej przestrzeni ze stałym układem ławek, zmianę wyposażenia na elastyczne meble w celu modelowania przestrzeni do nauki w miarę pojawiających się potrzeb, a także zmianę technologii nauczania z takiej, która bardziej nadaje się do prezentacji multimedialnych, na technologię wspierającą zdecentralizowane korzystanie z urządzeń i networking (Neill i Etheridge, 2008). Celem ich projektu było stworzenie klasy przystosowanej do wielu sposobów prowadzenia lekcji za pomocą różnych podejść pedagogicznych, dzięki czemu można było tworzyć różnorodne doświadczenia edukacyjne. Zgodnie z ich ustaleniami, elastyczna przestrzeń uczenia się będąca rezultatem projektu zwiększa zaangażowanie uczniów, współpracę, elastyczność i sprzyja uczeniu się (Neill i Etheridge, 2008, s. 1). Dzięki temu klasa jest bardziej dostosowana do innowacyjnych podejść do nauczania i uczenia się niż klasa tradycyjna. Z drugiej strony badanie nie potwierdza poglądu, że sama elastyczna przestrzeń w klasie zmienia zachowanie nauczycieli. Nauczyciele, którzy rozumieją jej potencjał, wydają się jednak zmotywowani do korzystania z funkcjonalności, jakie oferuje ta przestrzeń. W miarę jak edukacja zmierza w kierunku współtworzenia doświadczenia edukacyjnego, elastyczna, klasa sprzyjająca networkingowi zapewnia ku temu odpowiednie warunki fizyczne (Neill i Etheridge, 2008, s.7).
O tym, co i jak można zmienić w przestrzeni szkoły oraz jak organizować w niej aktywności edukacyjne, aby stymulować aktywne uczenie się uczniów, rozmawiali uczestnicy warsztatu zorganizowanego przez Fundację Think! Przestrzeń w edukacji – Program rozwoju kompetencji Novigado, który odbywał się w dniach 17-18 września w Warszawie. W warsztacie wzięło udział 13 nauczycieli, którzy będą realizować program pilotażowy w sześciu polskich szkołach średnich.
Myśląc o przestrzeni, w której uczymy się czasem zapominamy, że przede wszystkim powinniśmy skoncentrować się na uczeniu i dopasować przestrzeń do celów i aktywności, które planujemy z uczniami. Bywa często tak, że dbamy o wygląd i piękno otoczenia, ale przestrzeń nie jest dostatecznie dopasowana, pozostaje edukacyjnie dysfunkcyjna, zwłaszcza jeśli prymat w jej projektowaniu odda się osobom spoza szkoły. – mówi Marcin Polak, koordynator projektu Novigado. Przestrzeń, podobnie jak technologia, powinny pełnić rolę służebną wobec pedagogiki i służyć osiąganiu wyższej efektywności i jakości kształcenia.
Podczas dwudniowego warsztatu nauczyciele szkół średnich z Sosnowca, Rudy Ślaskiej, Gliwic, Warszawy, Żychlina i Gdyni poznawali różne sposoby organizacji przestrzeni klasy pod kątem planowanych aktywności edukacyjnych oraz przykłady dynamicznych formatów pracy uczniów, nastawionych na inicjowanie aktywnego uczenia się.
Myśląc o transformacji nauczania nie wystarczy rozważać i wdrażać (kosztownych) zmian w przestrzeni szkoły, żeby było ładnie i miło się uczyć. Trzeba się skupić na metodach aktywnego uczenia się i na przygotowaniu uczniów do korzystania z nowych form uczenia się w konkretnej przestrzeni klasy lub wspólnych częściach szkoły. Uczeń musi wiedzieć, po co to wszystko robimy i czego od niego oczekujemy. Musimy mieć też świadomość, że aktywne metody pracy z uczniami trzeba stosować przez dłuższy czas, próbować, zmieniać, dostosowywać do uczniów i nie poddawać się” – mówi Marcin Polak.
***
Przytaczane fragmenty badań Neill i Etheridge pochodzą z publikacji Przestrzeń w edukacji. Poradnik dla szkół, który opracowany został w projekcie Novigado i wkrótce zostanie upowszechniony wśród polskich szkół (licencja CC-BY).
Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu NOVIGADO.
Finansowany ze środków Erasmus+ projekt NOVIGADO koordynuje Fundacja Think! (lider konsorcjum), zaś partnerami są belgijska organizacja European Schoolnet (zrzeszająca wszystkie ministerstwa edukacji w UE), turecki YEGITEK (agencja tureckiego ministerstwa edukacji ds. technologii), francuska CANOPE (agencja francuskiego ministerstwa edukacji ds. Publikacji edukacyjnych) i dwie innowacyjne szkoły – francuska Lycee Pilote Innovant International oraz portugalska Agrupamento de Escolas Fernando Casimiro Pereira da Silva.
Na stronie https://fcl.eun.org/novigado-results można znaleźć liczne opracowania (także w języku polskim) poświęcone m.in. współczesnemu rozumieniu aktywnego uczenia się, organizacji przestrzeni edukacyjnych w szkole i wykorzystania ich w nauczaniu, opinie przedstawicieli środowisk naukowych i oświatowych dotyczących aktywnego uczenia się we współczesnej szkole, jak również przegląd światowej literatury w tym temacie. Znajdują się tam też linki do kursu MOOC oraz webinarów. Zapraszamy do śledzenia informacji o projekcie NOVIGADO i korzystania z opracowań i materiałów dla szkół i nauczycieli.
Więcej informacji: http://fcl.eun.org/novigado
Bibliografia:
- Neill, S., Etheridge, R. (2008). Flexible Learning Spaces: The Integration of Pedagogy, Physical Design, and Instructional Technology. Marketing Education Review, 18(1). 10.1080/10528008.2008.11489024. Źródło: Research Gate.
- Mattila, P., Silander, P. (eds.) (2015). How to create the school of the future – Revolutionary thinking and design from Finland. Multprint, Oulu. Źródło: Classter.com.
