To nie technologia zmienia szkołę. To wiemy, choć nie wszyscy. Nie zmienią jej też atrakcyjne aplikacje, programy komputerowe, puste deklaracje o wyjątkowości szkoły, ani też wymyślne akcje promocyjno - marketingowe. Wpływu na to nie mają ani liczby tabletów w klasie, piękne pracownie komputerowe, czy tablice interaktywne. Szkołę zmieniają nauczyciele z jasną koncepcją pedagogiczną, spójną filozofią i programem oddziaływań wychowawczych. To właśnie systemowe, a nie incydentalne działania prowadzą do sukcesu.
Nie znam szkoły, która mówiłaby o swoich edukacyjnych sukcesach działając bez lidera, bez jasno określonego miejsca, do którego zmierza, bez kierunkowskazu w postaci misji i wartości. Nie uda się dojść do upragnionego miejsce bez współpracującego zespołu nauczycieli. Szkoła nie zmieni się w środowisko sprzyjające poznawczemu i emocjonalnemu rozwojowi uczniów bez wspólnie podzielanych wartości. Bez nich nie zbuduje integralnego systemu wzmacniania osobistego charakteru i jego kluczowych i cech. Pojedynczy nauczyciele działając samotnie, bez wsparcia dyrektora i kolegów, nie zmienią kultury organizacyjnej. Nawet jeżeli mają wyjątkowe pomysły i fantastyczne relacje - nie stworzą spójnego aksjologicznie środowiska edukacyjnego.
Współpracując z wieloma szkołami w Polsce zauważyłem, że sukces każdej z nich był wynikiem realizacji identycznego procesu. I nie było ważne, czy zmiana dotyczyła wdrożenia technologii, programu oddziaływań wychowawczych, czy jedynie organizacji przestrzeni. Bez jasnej wizji, świadomości innowacyjnego podejścia do uczenia się i nauczania, koncepcji ustawicznego rozwoju nauczycieli, określenia spektakularnych dowodów sukcesu i wreszcie zaplanowania elastycznego środowiska, sukces nie byłby możliwy. Działania te wpisane w model określany jako metodyka ESP (Education Strategic Planning) został zdefiniowany w postaci pięciu elementów i opisanych przez zespół ekspertów na podstawie analiz w 200 szkołach na świecie. Szkół, które odniosły wyjątkowe sukcesy. Brak jakiegokolwiek elementów ESP sprawia, że zmiana jest trudno do przeprowadzenia, chaotyczna, niezrozumiała, przypadkowa, budząca opór i brak akceptacji. W konsekwencji nawet porażkę, niechęć do kolejnych zmian i wzajemne obwinianie i w konsekwencji brak zaufania. Niemożliwe jest dojście do celu bez sprecyzowanej odpowiedzi na pytanie "po co" i głębokiej świadomości innowacyjnego podejścia oraz chęci uczenia się nowych rzeczy. Nie wystarczyć marzyć i jedynie chcieć coś zmienić. Nie wystarczy też o tym mówić, bo to cały czas za mało. Trzeba działać. Działać wg wybranej strategii.
Skuteczne narzędzie projektowania zmian
Wiele szkól w Polsce wykorzystując model ESP zbudowało systemowe rozwiązania wprowadzając innowacyjne modele dydaktyczne wspierane technologią cyfrową. Zaczyna się od jasnej koncepcji pedagogicznej, następnie precyzyjnie definiuje treści innowacyjnych programów nauczania i założeń dydaktycznych. Kolejnym krokiem jest opracowanie systemu doskonalenia kompetencji nauczycieli dla realizowania innowacyjnych rozwiązań. Niezwykle ważnym działaniem jest monitorowanie i ewaluacja określonych podczas projektowania kryteriów sukcesów. Ostatnim wreszcie elementem jest zapewnienie właściwej przestrzeni, w tym infrastruktury informatycznej, narzędzi i pomocy dydaktycznych. Ten prosty model jest niezwykle wymagający i stanowi ogromne wyzwanie. Praca nad strategią wymaga dodatkowych materiałów, arkuszy i różnorodnych technik pracy. Potrzebuje też sporo czasu. Odbywa się dwuetapowo. Najpierw kluczowe osoby tworzą ogólną wizję i strategię. Następnie nauczyciele z przedstawicielami społeczności szkolnej projektują szczegółowe działania i harmonogramy ich realizacji.
Po co - ważniejsze niż dlaczego
Wiele szkół zdecydowało się na innowacyjne rozwiązania dydaktyczne wspierane technologią mobilną. Zaobserwowano bowiem, że praca z tabletami umożliwia łatwy dostęp do materiałów, wspólną pracę, wideokonferencje i nowe kanały komunikacji. W prowadzonych w Szkole Podstawowej w Mysiadle badaniach zauważono znaczący rozwój kompetencji społecznych, takich jak umiejętność współpracy, zaangażowanie, skuteczną komunikację i budowanie nowych relacji. Nastąpił wzrost wzajemnego zaufania i naturalne przejmowanie odpowiedzialności za własną naukę i efekty swojej pracy. To znalezienie przez nauczycieli funkcji dla nowej technologii, umożliwiło skuteczne wdrożenie zmian. To z kolei pozwoliło skupić się na rozwijaniu indywidualnego potencjału ucznia i koncentracji na jego silnych stronach poprzez samodzielne przygotowanie - w zależności od osobistych kompetencji - multimedialnych prezentacji, filmów, zwiastunów, interaktywnych newsletterów, ebooków, podcastów, raportów, scenariuszy i esejów. Wcześniej jednak uczniowie muszą zdobyć informację, ocenić jej wartość, przetworzyć i potwierdzić zrozumienie poznanych treści. Ponadto technologia mobilna sprawiła, że praca możliwa staje się nie tylko w sali lekcyjnej, ale również po za nią - w bibliotece, świetlicy, na szkolnym boisku i podwórku, czy też sali gimnastycznej. Dzięki temu uczniowie rozwijają również poza szkołą kompetencje naukowo - techniczne prowadząc badania, obserwacje, dokumentując je w formie fotorelacji i raportów. Technologia mobilna wspiera pracę nauczyciela w nowych modelach dydaktycznych, rozwijając potencjał uczniów w różnych obszarach ich funkcjonowania: poznawczym, ale też emocjonalnym.
Charakter a technologia
Odpowiednio zaprojektowana praca projektowo-problemowa wsparta technologią stymuluje doskonalenie pięciu kluczowych cech charakteru: poczucie własnej wartości poprzez rozwijanie indywidualnego potencjału i odkrywania w sobie osobistej siły, spójność wewnętrzną rozumianą jako wewnętrzną dyscyplinę, odpowiedzialność oraz uczciwość. Ponadto projektowana w ten sposób aktywność uczniów rozwija ich proaktywność w podejściu do problemów i nowych wyzwań. A także pozytywne nastawienie w działalności poznawczej i dodatkowo rozwija poczucie obfitości w dostrzeganiu wielości sposobów rozwiązań. Cechy te z jednej strony potrzebne są do skutecznego działania w pracy indywidualnej i zespołowej, ale też do krytycznego korzystania z zasobów sieci, kreatywnym rozwiązywaniu problemów, a z drugiej realizowane w ten sposób zajęcia wzmacniają charakter.
Tylko systemowe działania zapewniają sukces i tylko jasna wizja miejsca, do którego podąża pod kierunkiem swojego lidera szkolna społeczność, pozwalają realizować skuteczną edukację. To podzielane przez nią wartości decydują o wyborze systemu doskonalenia, doborze kadry pedagogicznej, programów wychowawczych, metod pracy i spójnej koncepcji wychowawczej. Od tego rozpoczyna się droga do szkoły przyjaznej uczeniu się i nauczaniu. Szkoły, która odkrywa indywidualny potencjał, rozwija talenty i kształci charakter.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
