Żyjemy w epoce niespotykanej dotąd łatwości dostępu do gigantycznej wręcz i ciągle rosnącej ilości informacji. Informacja jest budulcem dla wiedzy, zatem logiczny wniosek, iż ludzkość powinna być coraz mądrzejsza. Tymczasem – paradoksalnie – obserwujemy zjawisko odwrotne – jesteśmy świadkami, i to w skali światowej, epidemii głupoty, która – nawiązując do amerykańskiego filmu „Idiocracy” z roku 2005 – nazywana jest idiokracją i przez wielu badaczy uważana za jedną z chorób cywilizacyjnych. Zjawisko to musi mocno niepokoić i z pewnością warto uczynić je przedmiotem analiz. Poszukiwaniem jego przyczyn oraz środków zaradczych zainteresowani są, a przynajmniej powinni być, przede wszystkim nauczyciele, pedagodzy i inni edukatorzy.
Kilka lat temu odwróceniu uległa słynna hipoteza Jamesa Flynna, głosząca, iż inteligencja ludzka w XX stuleciu wśród obywateli krajów kultury zachodniej rosła co dekadę o 3 punkty w skali IQ. Tymczasem, niedawno naukowcy z norweskiego Centrum Badań Ekonomicznych Ragnara Frischa na podstawie bardzo rzetelnych badań wykazali, że od początku lat 70. ubiegłego wieku średni poziom inteligencji ludzi ulega systematycznemu zmniejszeniu i to w tempie wyższym, niż zakładany wcześniej poziom jej wzrostu. Dziś wiemy, że maksymalny poziom rozwoju ludzkiej inteligencji przypadał na lata epoki wiktoriańskiej, tj. drugą połowę XIX wieku. Wśród licznych przyczyn niepokojącego zjawiska obniżenia się poziomu intelektualnego współczesnego człowieka wymienić należy tzw. syndrom przełatwienia życia, polegający na tym, że nowoczesne technologie przejmują coraz więcej funkcji naszego mózgu oraz słabość obecnych systemów edukacyjnych, które nie przygotowują uczniów do funkcjonowania w świecie nowoczesnych mediów i nadmiaru informacji.
Dzisiejsza szkoła nie kształtuje bowiem w umysłach uczniów odpowiednich filtrów merytoryczno-aksjologicznych, które pozwoliłyby na selekcję z informacyjnego oceanu informacji wartościowych i użytecznych. W Internecie w pełni obowiązuje prawo amerykańskiego pisarza science fiction Theodore’a Sturgeona (1918-1985), uznawane za jeden z siedmiu filarów krytycznego myślenia: 90 proc. wszystkich treści to bzdury (ang. ninety percent of everything is crap). Rację ma zatem prof. Tomasz Szkudlarek, który w swojej wydanej w roku 2009 książce „Media. Szkic z filozofii i pedagogiki dystansu” apelował, iż wobec medialnych przekazów konieczne jest kształtowanie postawy niezniszczalnej i wiecznej podejrzliwości, że może jest inaczej.
Jedną z najważniejszych zasad w naukach społecznych, do których należą także pedagogika i nauki o mediach, jest zasada św. Mateusza. Bazuje ona na konkluzji przypowieści o talentach: Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane tak, że nadmiar mieć będzie. Temu zaś, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma. W odniesieniu do Internetu oznacza to, że użytkownicy intelektualnie bogaci, czyli mądrzejsi, lepiej wykorzystują to medium – wybierają wartościowsze informacje i budują z nich potężniejszy gmach wiedzy. Są lepszymi architektami własnej wiedzy, a Internet jest dla nich narzędziem intelektualnego rozwoju. Natomiast osoby intelektualnie uboższe często ograniczają się do bezrefleksyjnej operacji „kopiuj-wklej” i dla nich globalna sieć jest narzędziem intelektualnej degradacji. Nie jest zatem zasadne pytanie, czy Internet jest dobry czy zły – dobre bądź złe może być tylko nasze korzystanie z tego medium. Ogólnie można stwierdzić, że wpływ narzędzi technologii informacyjno-komunikacyjnych na człowieka zależy głównie od racjonalności ich wykorzystywania. To bardzo ważne i pocieszające stwierdzenie – wszystko jest w naszych rękach, a ściślej – w głowach. To zatem wielka szansa i nadzieja dla edukatorów, którzy powinni podejmować wszelkie działania, które pozwolą zwiększyć pozytywne konsekwencje istnienia Internetu i minimalizować te negatywne.
Problem głupoty jest problemem towarzyszącym ludzkości od jej początków. Zagadnieniu temu poświęcił swoje największe dzieło „Pochwała głupoty” jeden z czołowych humanistów renesansu, niderlandzki pisarz, filozof, pedagog, propagator kultury antycznej, myśliciel chrześcijański Erazm z Rotterdamu (1466-1536), a w roku 2008 amerykański pisarz Nicholas Carr, późniejszy autor nominowanej do nagrody Pulitzera książki „Płytki umysł. Jak Internet wpływa na nasz mózg” opublikował słynny artykuł pod tytułem „Is Google making us stupid?”. Żyjący w latach 1889-1963 francuski poeta, dramaturg, reżyser filmowy, scenarzysta, malarz, a także choreograf sceniczny Jean Cocteau głosił pogląd: Dramatem naszej epoki jest to, że głupota zabrała się do myślenia. A była to całkowicie odmienna, przedinternetowa epoka. Differentia specifica współczesności polega na tym, że „głupota nie tylko zabrała się do myślenia”, ale też ochoczo korzysta z Internetu – wygodnego i powszechnie dostępnego narzędzia do popularyzacji swoich poglądów. Internet nie jest sprawcą epidemii głupoty, ale stał się niewątpliwie katalizatorem przyspieszającym i wzmacniającym proces jej społecznej cyrkulacji.
Kluczem do racjonalnego używania mediów jest myśl Stevena Paula Jobsa (1955-2011), współzałożyciela i byłego prezesa Apple Inc.: Sama technologia się nie liczy. To, co jest ważne, to wiara w to, że ludzie są dobrzy i mądrzy, i że jeśli damy im nowoczesne narzędzia, będą w stanie z nimi czynić prawdziwe cuda. S. Jobs zwraca więc uwagę, że tylko ludzie posiadający te szczególne kategorie aksjologiczne – mądrość i dobro – potrafią w pełni wydobyć potencjał tkwiący w nowoczesnych mediach i technologiach. To z kolei prowadzi do konkluzji, że jeśli współczesna edukacja ma dobrze spełniać swoją społeczną misję, powinna przyjąć nowy kierunek – musi być zorientowana w stronę mądrości i duchowości. A to wymaga głębokiej refleksji nad znaczeniem tych kluczowych pojęć. Bo mądrość to nie tylko umiejętność podejmowania trafnych decyzji, ale też obca większości ludzi sztuka wyciszenia się we współczesnym, pełnym zgiełku, natłoku myśli, nadmiaru bodźców i informacji rozedrganym świecie.
Zapraszamy na wystąpienie prof. Janusza Morbitzera podczas konferencji INSPIR@CJE 2018:
Skecznotka z wystąpienia profesora autorstwa Wiesławy Mitulskiej (dziękujemy!):
Bibliografia
- Carr N.: Płytki umysł. Jak Internet wpływa na nasz mózg. Wydaw. HELION. Gliwice 2013
- Morbitzer J.: Into Idiocracy – pedagogical Reflection on the Epidemic of Stupidity in the Generation of the Internet Era. “Humanitas University Research Papers PEDAGOGY” 2018, nr 17
- Morbitzer J.: Sokrates odwrócony, czyli o internetowej głupocie. [W:] Człowiek – Media – Edukacja. J. Morbitzer, D. Morańska, E. Musiał (red.). Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej. Dąbrowa Górnicza 2017
- Szkudlarek T.: Media. Szkic z filozofii i pedagogiki dystansu. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
- Tadeusiewicz R.: Inteligencja komputerów rośnie. A ludzi?, https://www.agh.edu.pl/info/article/inteligencja-komputerow-rosnie-a-ludzi-felieton/ [dostęp 28.07.2018]
Notka o autorze: Janusz Morbitzer jest profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Pedagogiki Akademii WSB (do 15.04.2018 Uczelnia nosiła nazwę Wyższa Szkoła Biznesu) w Dąbrowie Górniczej. Zajmuje się szeroko pojętą tematyką edukacji informatycznej i medialnej. W swoich pracach koncentruje się na badaniu społecznych, cywilizacyjnych, kulturowych, psychologicznych i edukacyjnych konsekwencji rozwoju społeczeństwa informacyjnego (społeczeństwa sieci) oraz mediów i poszukiwaniu optymalnych metod ich stosowania w procesie kształcenia i samokształcenia. Ważnym elementem jego naukowych dociekań jest poszukiwanie i budowanie nowych modeli edukacji XXI wieku. Jest autorem ponad 250 artykułów naukowych i 5 monografii oraz organizatorem 26 ogólnopolskich sympozjów naukowych Człowiek – Media – Edukacja. Sympozjum to należy do najważniejszych w Polsce imprez naukowych poświęconych edukacyjnym zastosowaniom nowych mediów. Jest przewodniczącym Komisji Nauk Pedagogicznych krakowskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk oraz członkiem (m.in.) Rady ds. Informatyzacji Edukacji (organ doradczy Ministra Edukacji Narodowej).
***
Konferencja INSPIR@CJE 2018 odbyła się w Warszawie w dniach 28-29 czerwca br. Uczestniczyło w niej ok. 380 nauczycieli i edukatorów z całej Polski. W tym roku połączona była z obchodami 10 lat istnienia portalu Edunews.pl
Organizatorem konferencji były: portal Edunews.pl, Fundacja Think! oraz Think Global sp. z o.o.
Partnerem merytorycznym cyklu konferencji organizowanego od 2013 roku są nauczyciele i edukatorzy z grup Superbelfrzy RP i Superbelfrzy Mini.
Partnerem głównym INSPIR@CJI 2018 był Samsung Electronics Polska i program Mistrzowie Kodowania.
Partnerzy: Fundacja Orange, Vulcan, Katalyst Education, Nordweco, Centrum Nauki Kopernik, Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń.
Partnerzy medialni: Głos Nauczycielski, Cogito, Wokół Szkoły.
Wszystkim Partnerom dziękujemy serdecznie za wsparcie konferencji.
