Depresja jest zaburzeniem nastoju (afektywnym), który na ogół utożsamiany jest z zaburzeniami u osób dorosłych. Kiedyś rzadziej się przejmowano emocjami i nastrojami dzieci, stąd nie diagnozowano tej choroby u dzieci. Tymczasem na kliniczną depresję cierpi ok. 1% dzieci w wieku 2-3 lat; 2% dzieci w wieku 6-12 lat i około 20% nastolatków.
U dzieci depresja występuje często łącznie z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami zachowania i zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi oraz ADHD i wynikającymi z używania substancji zmieniających świadomość (psychoaktywnych). U dziewcząt częściej występuje wraz zaburzeniami lękowymi i zaburzeniami odżywiania, u chłopców – z zaburzeniami zachowania i ADHD. W przedziale wiekowym 15-19 lat wzrasta ryzyko samobójstw. Obserwuje się wzrost zachorowalności na depresję u dzieci. Depresja u dzieci ma – poza kilkoma, podobne objawy jak depresja u dorosłych.
Przyczyny depresji są różne: lęk separacyjny, urazy psychiczne, niezaspokojenie podstawowych potrzeb emocjonalnych (u dzieci młodszych), u starszych – konflikty domowe i konflikty w szkole, rozwód rodziców, przemoc psychiczna lub fizyczna w domu, choroba psychiczna rodzica, nawarstwiające się trudności szkolne, rywalizacja i niepowodzenia szkolne, problemy osobiste (zawiedzona miłość, doświadczenie odrzucenia przez grupę rówieśniczą, mobbing rówieśniczy), obarczanie dziecka zbyt dużą odpowiedzialnością, trudna sytuacja materialna rodziny; a także nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych. Przyczyna może także tkwić w zaburzeniach regulacji hormonalnych typowych dla okresu dojrzewania. Tak zwany „epizod dużej depresji” może trwać około 7-9 miesięcy. Ale depresja może się przejawiać także w postaci dystymii – w tym przypadku człowiek (zarówno dziecko, jak i dorosły) ma mniejsze nasilenie objawów, ale po kilku latach może wybuchnąć duża depresja („podwójna depresja”). W tym przypadku rokowanie jest gorsze. Pojawienie się depresji u dzieci w 40% przypadków ujawnia predyspozycje do wystąpienia depresji w wieku dorosłym.
W leczeniu stosuje się psychoterapię (indywidualną, grupową, rodzinną) oraz leczenie farmakologiczne, których efekty widać po około 4 tygodniach.
Depresja występuje częściej u dzieci, w których rodzinach występuje depresja (uwarunkowania genetyczne). Także u osób z określoną konstrukcję psychiczną – o niskiej samoocenie, tendencji do samokrytyki, obwiniania się, którym brakuje poczucia bezpieczeństwa. U osób, które mają skłonność do interpretowania faktów i wydarzeń na swoją niekorzyść i nie potrafią radzić sobie w sytuacji stresu i mają słabe umiejętności społeczne,
Jak rozpoznać dziecko z depresją?
Jest smutne, przygnębione, apatyczne, a także:
- Staje się płaczliwe i drażliwe i skarżą się na różne dolegliwości bólowe (dzieci młodsze);
- Przejawia bezradność w wykonywaniu wielu czynności, sięga po alkohol i narkotyki (dzieci starsze);
- Przestaje się interesować tym, co do tej pory sprawiało mu przyjemność;
- Wyraźnie jest spowolnione, obserwuje się spadek energii;
- Może jednak być pobudzone - wierci się, nie może się skupić na konkretnej czynności, wykonuje bezcelowe działania, np. skubie ubranie, zamazuje długopisem kartkę, obgryza paznokcie;
- Mówi niechętnie, wolno, krótko;
- Jest stale zmęczone;
- Widoczny jest wyraźny spadek lub wzrost apetytu;
- Przejawia kłopoty ze snem (z zasypianiem lub budzi się bardzo wcześnie rano), nie ma siły wstać z łóżka;
- Ma poczucie braku sensu, myśli o śmierci/samobójstwie;
- Ma myśli rezygnacyjne („życie nie ma sensu”, „po co ja w ogóle żyję”);
- Ma przekonanie o swojej „beznadziejności”, a także negatywne wzorce myślenia na temat innych, świata;
- Może się pojawić autoagresja, samookaleczanie się, rozmyślne zadawanie sobie bólu, zażywanie w nadmiarze leków w celu zatrucia się;
- Pojawiają się sygnały o obniżonym funkcjonowaniu w szkole (spóźnienia, niepowodzenia szkolne).
Co robić?
Stan takiego dziecka wymaga podjęcia szybkiej interwencji:
- W konsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu należy wykluczyć niektóre schorzenia somatyczne np. niedoczynność tarczycy i inne zaburzenia hormonalne, nowotwory mózgu, padaczkę, choroby wirusowe oraz zatrucia substancjami psychoaktywnymi lub lekami (takimi jak sterydy, interferon, leki przeciwnowotworowe, hormonalna antykoncepcja).
- Skonsultuj się ze specjalistą w celu postawienia odpowiedniej diagnozy i zaplanowania odpowiedniej psychoterapii (dla dziecka i ewentualnie rodziny).
- Jeśli słyszysz, że dziecko mówi np. że chciałoby się więcej nie obudzić albo zginąć w jakiejś katastrofie albo zniknąć na zawsze oraz widzisz, że poszukuje leków i trucizn (np. w internecie) – wtedy pilna jest konsultacja psychiatryczna! Leczenie depresji u dzieci i młodzieży odbywa się zwykle w poradni zdrowia psychicznego, ale ciężkie postacie choroby wymagają leczenia w szpitalu na oddziale psychiatrycznym. (Zgodę na hospitalizację dziecka do 15 roku życia wyrażają rodzice, w starszym wieku wymagana jest zgoda rodziców i dziecka. Ale kiedy istnieje ryzyko zagrożenia życia – zgodę wydaje sąd zawiadomiony przez szpital).
- Udziel wsparcia i zapewnij możliwie optymalne warunki bezpieczeństwa w domu.
- Pomóż w przeżyciu straty (żałoby), jeśli depresja wynika z tego powodu.
- Skontaktuj się ze szkołą, aby wspólnie czuwać i obserwować stan dziecka.
- Opracujcie formy pomocy dziecku, także w zakresie nadrobienia braków w nauce szkolnej. Można wystąpić o indywidualne nauczanie.
Jeśli zaburzenia depresyjne mają charakter sytuacyjny, czyli nastąpiły jako reakcji na stres (trudną sytuację) jest wysokie prawdopodobieństwo, że choroba nie będzie nawracać – ale nigdy nie można pozostawić dziecku samemu sobie!
(Notka o autorce: Małgorzata Taraszkiewicz: psycholog edukacyjny, neurometodyk, dyrektor Grupy Edukacyjnej XXI, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
