Komputery i technologia są dziś częścią życia dzieci i młodzieży. To zasadnicza różnica do czasów ich rodziców – obecnych 30- i 40-latków, którzy swój okres edukacji częściowo spędzili w analogowym świecie, a częściowo w cyfrowym – będąc „pionierami” swojego pokolenia. Dziś ci rodzice i nauczyciele zastanawiają się, jak pogodzić tradycyjne i sprawdzone narzędzia z tymi nowoczesnymi, by wspierać edukację swoich dzieci i uczniów. Okazuje się, że grywalizacja i mechanizmy znane z gier doskonale łączą te dwa aspekty, stając się bardzo efektywnym narzędziem strategii uczenia się. Jakie korzyści niesie ze sobą wprowadzenie tych elementów w proces uczenia się, jakie konkretne mechanizmy można wykorzystać i gdzie można sprawdzić, jak działa gamifikacja w procesie edukacji dzieci i młodzieży?
Czym jest grywalizacja?
Gamifikacja (inaczej grywalizacja) to proces przekształcania zadań i działań obecnych w realnym świecie w formę gry. To także filozofia uczenia się, której celem jest przekształcenie procesu nauczania tak, by był bardziej angażujący, motywujący i satysfakcjonujący zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów. A w uproszczeniu to przemodelowanie całego przedmiotu lub wybranego działu czy jakiegokolwiek procesu edukacyjnego w taki sposób, by w swojej strukturze przypominał grę.
Ponadto gamifikacja jako narzędzie w edukacji spełnia określone funkcje, które pomagają rozwijać odpowiednie postawy dzieci i młodzieży wobec nauki i pracy oraz budować relacje z innymi osobami. Według J. Stańdo to:
- doskonalenie procesów i zdolności orientacyjno-poznawczych,
- utrwalenie zdobytych informacji i rozwijanie umiejętności właściwego ich użycia w rzeczywistości,
- motywacja do podejmowania samodzielnych działań i obserwacji, rozwoju twórczości,
- integracja procesów poznawania, działania, przeżywania i oceny,
- nauka reguł, norm i przestrzegania wzajemnych umów,
- nauka wyrażania i kontroli uczuć oraz rozwiązywania problemów,
- projekcja sytuacji i ról, a także poznania mocnych i słabych stron.
Przede wszystkim gamifikacja daje możliwość połączenia nauki z przyjemnością, a jak wiemy dzieci i młodzież najlepiej wykorzystują swój potencjał ucząc się właśnie przez zabawę.
Mechanizmy gamifikacji, które można wykorzystać w pracy z uczniami
1. Punktacja i nagrody
Podobnie jak ma to miejsce w grach – czy to komputerowych, planszowych czy karcianych, dzieci mogą zdobywać punkty np. za wykonane zadania, osiągnięte cele. Te punkty z kolei mogą być zmieniane na nagrody – dodatkowo motywując uczniów i pokazując, że podejmowanie wyzwań oraz praca włożona w naukę ma swoją wartość.
2. Zadania i misje
Tworzenie zadań edukacyjnych w formie misji (tzw. treasure hunt czy questy) może sprawić, że nauka będzie bardziej atrakcyjna, a przechodzenie do kolejnego poziomu będzie wiązało się z przyswojeniem określonej wiedzy, samodzielnej pracy w przygotowaniu projektu czy osiągnięciu kolejnych etapów w nauce trudniejszych zagadnień i umiejętności.
3. Wyzwania i rywalizacja
Rywalizacja to częsty element gier. Tworzenie konkursów, quizów i wyzwań może zwiększyć zaangażowanie uczniów i chęć zdobywania wiedzy. Może pełnić również funkcję terapeutyczną, ucząc wygrywania i radzenia sobie z porażką.
4. Narracja i historia
Wiele gier opowiada fascynujące historie. Wykorzystanie narracji i historii do przekazywania treści edukacyjnych może pomóc uczniom zrozumieć trudne pojęcia oraz zachęcić ich do pogłębiania wiedzy i poszerzania horyzontów, poznania historii, kultury i dziedzictwa niematerialnego.
5. Elementy interaktywne
Gry znane są z interaktywności, a wykorzystanie różnych narzędzi i programów może sprawić, że proces stanie się bardziej przystępny i angażujący. Tutaj sprawdzą się gry planszowe, karciane, jak i komputerowe czy np. wirtualne pokoje zagadek bądź aplikacje.
Nauka przez rozrywkę – jak można sprawdzić czy gamifikacja działa w mojej klasie?
Gamifikację można wcielać w życie nie tylko w czasie lekcji, ale również organizując dodatkowe aktywności i wydarzenia w życiu klasy, które mają za zadanie uzupełnić i poszerzyć zdobytą przez dzieci i młodzież wiedzę i umiejętności.
Poza szkołą, mechanizmy gier znajdziemy w:
1. Grach miejskich
Gry miejskie to doskonały sposób na wykorzystanie przestrzeni miejskiej jako otoczenia edukacyjnego. Uczniowie mogą rozwiązywać zagadki, odkrywać tajemnice miasta i zdobywać punkty za rozwiązywanie kolejnych zadań. Konwencje mogą być różne – od historii, legend, po fantasy. Może im towarzyszyć nowoczesna technologia rozszerzonej rzeczywistości (Augmented Reality), dzięki której gra staje się jeszcze bardziej immersyjna i angażująca. To ciekawa alternatywa dla klasycznej wycieczki z przewodnikiem – tutaj przewodnikiem jest gra i jej uczestnicy.
2. Grach terenowych
Rozrywka na świeżym powietrzu sprzyja zdrowiu i doskonale uczy. Gry terenowe pozwalają na praktyczne zastosowanie strategii uczenia się, rozwiązywania problemów i współpracy w rzeczywistym środowisku. Można w nie zagrać na zamku, w parku, w skansenie. Pozwala to poznać historię, materialne i niematerialne dziedzictwo z innej, bardziej praktycznej i namacalnej strony.
3. Pokojach zagadek
Pokoje zagadek, znane także jako Adventure Rooms (przygodowe pokoje) czy też escape roomy, są znakomitą platformą do rozwijania ważnej umiejętności, jaką jest rozwiązywanie problemów. Uczniowie, wcielając się w role, pracują razem, aby odnaleźć klucze do rozszyfrowania zagadek i rozwiązania licznych zadań. Tutaj liczą się indywidualne umiejętności i wiedza oraz współpraca w grupie i dzielenie się swoimi zasobami, by osiągnąć cel. To także miejsca, które sprawdzają i uczą dedukcji oraz logicznego myślenia.
Korzyści z mechanizmów gamifikacji w edukacji i nauczaniu
Szukając rozwiązań i narzędzi wzmacniania procesu uczenia się dzieci i młodzieży w szkole i poza nią, warto wziąć pod uwagę korzyści, jakie może przynieść zastosowanie gamifikacji w procesie edukacji. Najważniejsze z nich to:
1. Motywacja i zaangażowanie: gry przyciągają uwagę uczniów i pobudzają ich ciekawość. Poprzez wykorzystanie mechanizmów gier, możemy sprawić, że nauka stanie się fascynującą przygodą, a uczniowie będą bardziej zaangażowani w proces, uważni i skoncentrowani na zadaniach.
2. Nauka poprzez doświadczenie: gry pozwalają na naukę poprzez praktykę i eksperymentowanie. Uczniowie mogą wcielić się w różne role, podejmować decyzje i odnosić sukcesy lub porażki, co zwiększa efektywność przyswajania wiedzy. To dobry trening umiejętności rozwiązywania złożonych problemów i nauki krytycznego myślenia w rzeczywistym otoczeniu. Gamifikacja zachęca do eksperymentowania i kreatywnego podejścia, próbowania różnych strategii edukacyjnych.
3. Rozwijanie umiejętności społecznych: gry często wymagają współpracy i komunikacji. Uczestnictwo w grach zachęca uczniów do rozwijania umiejętności pracy w zespole, rozwiązywania konfliktów i efektywnej komunikacji. Kluczem do rozwiązania problemu, zagadki czy osiągniecia celu jest umiejętność porozumiewania się, komunikowania potrzeb, doświadczeń i spostrzeżeń, zaprezentowania swoich umiejętności i wiedzy przez każdego członka zespołu czy drużyny. To efektywny trening rozwiązywania konfliktów, zarządzania emocjami i kooperacji.
Warto pamiętać, że grywalizacja nie jest rozwiązaniem dla każdego rodzaju lekcji, ale może być doskonałym uzupełnieniem tradycyjnych metod nauczania. Warto eksperymentować, tworzyć własne gry edukacyjne lub korzystać z dostępnych rozwiązań na rynku, jak np. pokoje zagadek lub gry miejskie i terenowe. Nauka może być fascynująca przygodą, a grywalizacja jest jednym z kluczy do jej odkrycia.
Notka o autorce: Elżbieta Zwolak, CMO, H2H Experience Designer w Gamescape. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Aktywna przedsiębiorczyni i współwłaścicielka marek Gamescape i Escapecity z branży edutainment i escape room. Kreatorka integracji i wzmacniania relacji, projektantka doświadczeń przy realizacji procesów team buildingowych. Trenerka z wieloletnim doświadczeniem w zakresie rozwijania postaw liderskich, zespołów i edukacji finansowej.
