Nauczyciele mogą wpływać na relacje w szkole, zwiększać poziom zaufania oraz wpływać na zaangażowanie uczniów w naukę. Jednym ze sposobów jest przekazywanie uczniom informacji zwrotnej. Grant Wiggins definiuje informację zwrotną jako – informację o tym, jak radzimy sobie w dążeniu do osiągnięcia celu (2012). W tym artykule o warunkach skutecznej informacji zwrotnej i o wskazówkach – jak pracować z informacja zwrotną.
Skuteczność informacji zwrotnych nie jest zawsze taka sama. W niektórych przypadkach może mieć wręcz negatywne skutki, dzieje się to wtedy, gdy informacja zwrotna nie jest udzielana w sposób przemyślany.
Obecnie, gdy ocenianie kształtujące stało się modne, wielu nauczycieli próbuje pracować z informacja zwrotną, jednak napotyka na trudności, pokładane w niej oczekiwania nie zostają spełnione.
Przedstawiam dwa warunki przemyślanej informacji zwrotnej:
1. Mądra krytyka: wysokie oczekiwania i duże wsparcie
Nieprzemyślana krytyka często demotywuje uczniów, zniechęca ich do wysiłku. Za to mądra krytyka zwiększa zaufanie uczniów i czyni ich otwartymi na przyszłe informacje zwrotne. Podstawą mądrej krytyki jest formułowanie uwag w odniesieniu do wysokich standardów i oczekiwań nauczyciela i z jego wiarą, że mogą być one osiągnięte przez ucznia. Jeśli nauczyciel komunikuje uczniom, że stawia przed nimi ambitne zadania i jest przekonany, że są w stanie podołać wyzwaniom i mogą liczyć na jego pomoc, to uczniowie są zachęcani do nauki i poprawy swoich prac.
Uczniowie powinni być sami przekonani, że nauczyciel udziela im informacji zwrotnej do ich pracy, gdyż troszczy się o nich i zależy mu na nich i ich nauce. Choć to wydaje się oczywiste, jednak ten cel nie zawsze jest dla uczniów jasny, często odbierają informację zwrotną jako krytykę i karę. Potrzebne jest wyjaśnianie i zapewnienie ze strony nauczyciela, nie wystarczy wewnętrzne przekonanie nauczyciela.
2. Zadawanie pytań, a nie polecenia poprawy – pytania, a nie poprawki
Informacja zwrotna powinna być dialogiem z uczniem. Wskazane jest zadawanie pytań – dlaczego uczeń postąpił w dany sposób. Prośby o wyjaśnienia i o uzasadnienia ze strony ucznia. Dzięki dialogowi można się dowiedzieć, w jaki sposób uczeń myślał i gdzie tkwi przyczyna błędu. Jeśli nauczyciel tego nie wie, to samo polecenie poprawy poprzez pokazanie, jak wygląda prawidłowe rozwiązanie, pomija myślenie ucznia.
Takie podejście do informacji zwrotnej jest nazywane informacją zwrotną z udziałem sprawcy. Daje one szansę uczniowi na samodzielną poprawę.
Zadawanie pytań można zamienić na polecenie. Na przykład zamiast wskazywać błędy interpunkcyjne można poprosić: W tym zadaniu są dwa błędy przecinkowe. Znajdź je, popraw, a następnie napisz kilka zdań o tym, jak w przyszłości zmienisz swoje podejście do stawiania przecinków.
Taka informacja zwrotna inspiruje ucznia do myślenia i refleksji i jest o wiele skuteczniejsza niż przekazywanie prawidłowych rozwiązań. Pokazuje uczniom, że to oni sami mogą kierować swoja nauką i nauczyciel traktuje ich z szacunkiem i wiarą, że dadzą sobie radę. Jest to zgodne z piątą strategią oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Podsumowując, ważne jest, aby nauczyciel stawiał przed uczniami ambitne wyzwania i jednocześnie wierzył, że uczniowie są w stanie im podołać. Ponadto, aby informacja zwrotna była owocnym dialogiem z uczniem pozwalającym mu na samodzielność.
Przekazanie uczniom informacji zwrotnej to jednak dopiero połowa drogi, Druga część to spowodowanie, aby uczniowie chcieli z niej skorzystać.
Uczniowie nie uczą się w momencie, gdy nauczyciel udziela im informacji zwrotnej na temat ich pracy, uczą się, gdy zastanawiają się i wykorzystują treść przekazu zawartego w komentarzu. Bez tego informacja zwrotna jest stratą czasu obu stron.
Moim zdaniem pierwszym koniecznym warunkiem jest zaplanowanie czasu na zapoznanie się z informacją zwrotną. Nie może to być polecenie przeczytania jej treści w domu, zapoznanie powinno odbyć się w szkole, wtedy, gdy uczeń może zapytać o coś nauczyciela i ma czas na odpowiedź na pytania zadane przez nauczyciela. Jeśli chcemy, aby uczniowie korzystali z informacji zwrotnej, która jest podawana do ważnych prac uczniowskich, to musimy zaplanować czas na jej „konsumpcję”.
Zadawanie pytań uczniom pomaga w tym, aby uczniowie odnieśli się do komentarza nauczyciela.
- Można też organizować zajmowanie się informacją zwrotną w parach, wtedy uczniowie mogą skorzystać podwójnie, a także pomóc sobie wzajemnie.
- Można również polecić uczniom, po wskazaniu im miejsc do poprawy, samodzielne dokonanie samooceny, czyli napisanie – co zrobili w pracy dobrze, co źle, jak powinni pracę poprawić oraz jakie mają dla siebie wskazówki na przyszłość. Samoocena może poprzedzać przekazanie informacji zwrotnej od nauczyciela, wtedy uczeń może sprawdzić, czy jego samoocena jest zgodna z oceną nauczyciela.
- Tak samo można postąpić z oceną koleżeńską, wtedy uczniowie mogą wymienić się w parach swoimi pracami, napisać informacje zwrotne, a następnie sprawdzić, czy są zgodne z informacją zwrotną od nauczyciela. Dzięki tej metodzie uczniowie uczą się wzajemnie na błędach i zmniejsza się częstotliwość popełniania błędów w przyszłości.
- Można poprosić uczniów, aby do gotowej informacji nauczyciela wpisali wnioski dla siebie na przyszłość. Szczególnie jest to korzystna metoda, gdy uczniowie prowadzą zeszyt przedmiotowy (np. Mój zeszyt pomagający się uczyć), w którym mają wszystkie swoje prace, informacje zwrotne i wnioski na przyszłość. Wtedy mogą zobaczyć, jak postępuje ich rozwój. To zapewnia im bardzo potrzebne poczucie kompetencji.
Bardzo ważny jest przyjazny język używany w informacji zwrotnej. Powinien on przekonać ucznia o trosce nauczyciela. Postępując w ten sposób, traktujemy uczniów i ich pracę z godnością i szacunkiem, co ma na nich pozytywny wpływ, zarówno w danej chwili, jak i w dłuższej perspektywie.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Andrew Housiaux w ascd.org.
