Co lub kto może zmienić polską edukację? Czego potrzebują nauczyciele, by móc się w pełni realizować i mieć satysfakcję z pracy w zawodzie? Czy musimy wybierać między stabilnością systemu a zmianą, skoro obie są potrzebne?
Ostatniego dnia września w Centrum Nauki Kopernik odbyło się spotkanie autorskie wokół książki dry Zuzanny Michalskiej, pt. Zmienianie edukacji na przykładzie programu Klubu Młodego Odkrywcy koordynowanego przez Centrum Nauki Kopernik. Publikacja pokazuje, jak szkoła może stawać się przestrzenią szacunku, dialogu i sprawczości – zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli.
Nauczyciele fundamentem szkoły
Podczas spotkania wiele miejsca poświęcono roli nauczycieli w zmienianiu edukacji. Jednym z ważniejszych sposobów na to, żeby szkoła się zmieniała, jest uznanie profesjonalizmu i eksperckości nauczycieli. Bo to oni pracują w szkole i wiedzą, jaka ona powinna być – podkreśliła dra Zuzanna Michalska, autorka książki, socjolożka, koordynatorka programu Klub Młodego Odkrywcy.
Wskazała również na przykładzie działalności Centrum Nauki Kopernik, jak instytucje mogą wspierać nauczycieli w ich sprawczości oraz nawiązywaniu relacji z uczniami i uczennicami. Jedną ze skutecznych form jest budowanie sieci współpracy – bezpiecznego miejsca wymiany doświadczeń, testowania nowych rozwiązań, rozwijania własnych kompetencji, czyli przestrzeni, w której nauczycielki i nauczyciele nie będą czuli się osamotnieni w codziennych wyzwaniach i będą mogli uczyć się od siebie nawzajem. Według Michalskiej nauczyciele wspierani przez sieci współpracy i wymiany doświadczeń są w stanie tworzyć nową jakość w edukacji.
Oddolne ruchy zmieniają szkołę
Podczas dyskusji doceniano rolę oddolnych inicjatyw edukacyjnych. Choć – jak zauważyła socjolożka – nie zawsze przekładają się one na zmiany systemowe, to realnie wpływają na życie uczniów i nauczycieli. Zdaniem autorki mają one dużą moc oddziaływania i stopniowego przemieniania szkoły w miejsce pełne odwagi i radości z odkrywania, miejsce otwarte na błądzenie i dające motywację do rozwoju. To są mikrozmiany, które krok po kroku zmieniają nasze myślenie o edukacji – podkreślała Michalska.
Kluby Młodego Odkrywcy – małe zmiany, wielka siła
Szczególną rolę w tej opowieści odgrywają Kluby Młodego Odkrywcy (KMO) – program rozwijany przez Centrum Nauki Kopernik, angażujący tysiące nauczycieli i dziesiątki tysięcy dzieci w Polsce i za granicą.
Ten program w dużym stopniu jest o partnerstwach – instytucjonalnych w Polsce i za granicą, w wielu krajach. O partnerstwach pomiędzy osobami. O partnerstwach pomiędzy uczącymi się i uczącymi – powiedział Robert Firmhofer, dyrektor naczelny Centrum Nauki Kopernik, otwierając wieczór autorski.
Jak podkreślano w dyskusji, siła KMO tkwi właśnie w partnerskich relacjach: nauczyciele uczą się od siebie nawzajem, a uczniowie zyskują podmiotowość i pewność siebie. Klub daje przestrzeń, w której nie trzeba bać się błędów – one są naturalnym elementem procesu uczenia się – tłumaczyła Michalska.
Dużą wagę w programie przykłada się również do metody badawczej, ponieważ rozwija ona kompetencje krytycznego myślenia i refleksyjność.
KMO wzmacnia też procesy demokratyczne. Młodzi ludzie uczestniczący w programie uczą się sprawczości i współdecydowania. To jest budowanie demokracji – umiejętności dogadania się, brania spraw w swoje ręce, tworzenia wspólnoty opartej na zaufaniu – podkreślała Michalska.
Rola Centrum Nauki Kopernik w zmienianiu edukacji
Centrum Nauki Kopernik od lat wspiera nauczycieli, zapraszając ich do udziału w nowoczesnych programach edukacyjnych, konferencjach oraz sieciach współpracy. Książka Michalskiej to – wedle słów zacytowanych z niej przez dyrektora Centrum Nauki Kopernik Roberta Firmhofera – opowieść o enklawach, w których dzieci i młodzież traktuje się podmiotowo i które mają szansę rozlać się szerzej, zmieniając oblicze edukacji. Naszą rolą jest dać nauczycielom wsparcie i warunki do pracy – a oni budują nową jakość edukacji – dodała koordynatorka programu Klub Młodego Odkrywcy, autorka książki.
Refleksyjność kluczem do zmian w edukacji
Książka Zmienianie edukacji opiera się na podstawach naukowych – wyrosło z doktoratu wdrożeniowego, który łączy teorię zmiany społecznej z analizą praktyk obserwowanych wśród opiekunów KMO. Inspiracją były m.in. koncepcje Pierre’a Bourdieu, wskazujące, jak trudno jest przełamać nawyki i społeczne przyzwyczajenia, oraz Margaret Archer, która podkreśla rolę refleksyjności w procesach zmiany. Jak tłumaczyła Michalska, to właśnie refleksyjność – umiejętność zatrzymania się, zadania pytania „dlaczego?” i krytycznego spojrzenia na własne działania – jest kluczem do przemian w edukacji.
Dlatego w Klubach Młodego Odkrywcy tak często mówimy o refleksyjności. To ten głęboki namysł nad własnymi praktykami pozwala nauczycielom i uczniom świadomie podejmować decyzje, uczyć się na błędach i szukać nowych rozwiązań – mówiła autorka.
***
Dra Zuzanna Michalska jest socjolożką i koordynatorką programu Klub Młodego Odkrywcy. Pretekstem do rozmowy była premiera jej książki Zmienianie edukacji na przykładzie programu Klubu Młodego Odkrywcy koordynowanego przez Centrum Nauki Kopernik, wydanej przez Wydawnictwo Naukowe PWN we współpracy z Centrum Nauki Kopernik i Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności. To opowieść o tym, jak szkoła może stawać się przestrzenią relacji, szacunku i sprawczości – zarówno dla uczniów, jak i dla nauczycieli.
