Przestrzeń sali lekcyjnej może rzeczywiście być „trzecim nauczycielem” (pod pewnymi warunkami), o czym pisał już w swoich pracach Loris Malaguzzi włoski pedagog i współtwórca metody nauczania Reggio Emilia. Podobnie, pomocna dla nauczyciela może być też przestrzeń wspólna szkoły, w której można w trakcie zajęć zrealizować jakieś elementy lekcji metodami aktywnymi. Stosunkowo dużo czasu spędzamy w szkołach na dekorowaniu klas i wspólnych przestrzeni. Może moglibyśmy więcej czasy poświęcić na zastanowienie się, jak wykorzystać tę przestrzeń, aby rzeczywiście wspierać proces uczenia się uczniów w szkole.
Ponowne przemyślenie procesu nauczania i uczenia się pod kątem tego, jak uczniowie będą się uczyć, w konsekwencji rodzi pytanie o środowisko fizyczne, w którym na co dzień pracujemy. Paradoksalnie – każdy wyobrazi tu sobie, że przecież w „starych” szkołach się nie da nic zrobić z tą przestrzenią. Że nie będą nigdy tak ładne jak te w nowych budynkach. Że są to odrębne cele, w których zamyka się nauczyciel z uczniami i w tych pomieszczeniach nie da się nic więcej wymyśleć. To nieprawdziwe założenie, jeśli przyjąć założenie, że środowisko uczenia się powinno być kształtowane w szkole tak, aby jak najlepiej wspierać interakcje nauczycieli i uczniów podczas lekcji. Jeśli zależy nam tylko na „przelaniu” wiedzy w formie wykładu, być może przestrzeń będzie miała mniejsze znaczenie. Jeśli chcemy uczyć także kompetencji kluczowych (albo wręcz tzw. superkompetencji 4K: krytyczne myślenie komunikacja, kooperacja, kreatywność) – przemyślenie przestrzeni, w której się znajdujemy będzie kluczowe (z wszystkimi plusami i minusami…). Wspieranie nauki opartej na współpracy będzie trudne w klasie z rzędami ławek ustawionymi przodem do tablicy. Choć z drugiej strony niemal każdy nauczyciel wie, jak trudno jest zwrócić na siebie uwagę uczniów siedzących w grupach.
Jak zmienić ustawienie w klasie, aby idealnie dopasować je do zaplanowanego przez nauczyciela scenariusza lekcji? Możemy sobie wyobrazić, że uczniowie będą mieli do czynienia z szeregiem sytuacji i działań edukacyjnych. A zatem możemy tak zaplanować elementy lekcji, że uczniowie „ruszą się” z ławek. Różne cele, jakie sobie postawimy, wymagać będą zróżnicowanej przestrzeni. Jeśli chcemy, aby nasze zajęcia rozwijały w jakimś momencie konkretną kompetencję, przestrzenie uczenia się powinny być dostosowane tak, aby umożliwiać tego realizację. Choć wydaje się to niełatwe do przeprowadzenia w każdej klasie, jest to jednak możliwe, jeśli postawimy na elastyczność przestrzeni nauki.
Elastyczne środowisko nauki z lekkimi lub mobilnymi meblami może pomóc nauczycielowi (i uczniom) kształtować przestrzeń tak, aby jak najlepiej wspierać planowane działania. Przestawianie mebli w klasie, aby zrealizować tylko jakiś element lekcji, może wydawać się czasochłonne i skracać cenny czas lekcji. Ale następnym razem pójdzie sprawniej. Innym rozwiązaniem jest zaplanowanie w przestrzeni szkoły różnych stref, które będą przeznaczone do szczególnego rodzaju aktywności. Elastyczną klasę można zatem opisać jako połączenie i kompromis pomiędzy takimi strefami uczenia się w klasie i przestrzeni wspólnej.
Strefa nauki to fizyczna przestrzeń przeznaczona do określonego rodzaju działań uczniów. Taka modelowa strefa znajduje się w siedzibie European Schoolney w Brukseli (Future Classroom Lab) i jest takim punktem odniesienia dla wielu europejskich szkół, które w swoich przestrzeniach wprowadzają podobne rozwiązania. W FCL zaprojektowano sześć stref uczenia się, oznaczonych określeniami kluczowych aktywności edukacyjnych: interakcja, wymiana, rozwój, badanie/poszukiwanie, tworzenie, prezentowanie. Każda strefa wspiera zatem określony rodzaj aktywności, zapewniając odpowiednią ku temu przestrzeń, meble i technologię.
Oczywiście, pojedyncza klasa zwykle nie jest wystarczająco duża, aby można ją było podzielić na sześć stref nauki. Nauczyciel może zatem wybrać odpowiednią strefę, połączyć lub wykorzystać elastyczne strefy, aby dostosować przestrzeń sali do zajęć. Można też przeprojektować różne części wspólne szkoły tak, aby odzwierciedlały różne strefy uczenia się, oferując w ten sposób możliwość wykorzystania danego miejsca przez wielu nauczycieli i uczniów podczas lekcji.
Jak zatem zaprojektować „idealną” przestrzeń do nauki? Jest na to wiele sposobów. Chcielibyśmy podzielić się wieloma pomysłami i scenariuszami – zachęcamy do skorzystania z poradnika „Przestrzeń w edukacji”, który powstał w projekcie „Novigado – Aktywne uczenie się i innowacyjne nauczanie w elastycznych przestrzeniach edukacyjnych”. Polska wersja językowa dostępna jest tutaj: https://bit.ly/eduprzestrzen.
Ponadto w najbliższą środę 13.10. o godz. 16.00 zapraszamy na webinar NOVIGADO poświęcony przestrzeniom edukacyjnym w szkołach: użyj tego linku, aby dołączyć do webinaru (uwaga, prowadzony będzie w języku angielskim)
***
Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu NOVIGADO.
Finansowany ze środków Erasmus+ projekt NOVIGADO koordynuje Fundacja Think! (lider konsorcjum), zaś partnerami są belgijska organizacja European Schoolnet (zrzeszająca wszystkie ministerstwa edukacji w UE), turecki YEGITEK (agencja tureckiego ministerstwa edukacji ds. technologii), francuska CANOPE (agencja francuskiego ministerstwa edukacji ds. Publikacji edukacyjnych) i dwie innowacyjne szkoły – francuska Lycee Pilote Innovant International oraz portugalska Agrupamento de Escolas Fernando Casimiro Pereira da Silva.
Na stronie https://fcl.eun.org/novigado-results można znaleźć liczne opracowania (także w języku polskim) poświęcone m.in. współczesnemu rozumieniu aktywnego uczenia się, organizacji przestrzeni edukacyjnych w szkole i wykorzystania ich w nauczaniu, opinie przedstawicieli środowisk naukowych i oświatowych dotyczących aktywnego uczenia się we współczesnej szkole, jak również przegląd światowej literatury w tym temacie. Znajdują się tam też linki do kursu MOOC oraz webinarów. Zapraszamy do śledzenia informacji o projekcie NOVIGADO i korzystania z opracowań i materiałów dla szkół i nauczycieli.
Więcej informacji: http://fcl.eun.org/novigado
Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Blisko współpracuje z nauczycielami i szkołami. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Realizuje projekty edukacyjne i szkoleniowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Szczególnie interesują go inicjatywy związane z tematyką przestrzeni edukacji - był liderem dwóch ważnych projektów międzynarodowych Fundacji Think!: Eduspaces21 oraz NOVIGADO. Jest współautorem kilku poradników dla szkół dotyczących przestrzeni edukacyjnych (m.in. Przestrzeń w edukacji).
