Uczenie się języków obcych stanowi złożony proces układania i odpowiedniego przechowywania wiedzy. Ważną rolę w akwizycji pełnią nie tylko czynniki poznawcze, lecz także cechy osobowości czy temperamentu. Mit supremacji inteligencji nad pozostałymi zmiennymi psychologicznymi zdaje się być już dawno obalonym. Zatem, skoro wysoki poziom inteligencji rozumianej jako „zbiór możliwości służących do przystosowania się do środowiska”[1] nie jest jedynym predyktorem sukcesu w edukacji, to co o nim decyduje?
Analizy prowadzone przez dr Annę Błaszczak (2020) dowodzą, że wraz ze wzrostem poziomu edukacji rośnie również znaczenie specyficznych zdolności poznawczych i ich włączanie do wymagań danego zadania, przed którym staje uczeń. Wysokie stopnie akademickie są rezultatem pracy i wytrwałości. Badaczka konkluduje, że w sytuacji, gdy „uczeń może” istotnym jest „(…) żeby jeszcze chciał.” Ehrman i współpracownicy (2003) wskazują pola problemowe, które w dalszym ciągu wymagają eksploracji i są nimi m. in. związki temperamentu i osobowości z uczeniem się a także rola różnic indywidualnych w warunkach poza formalnej edukacji.
Opanowanie języka opisywane jest jako „jeden z największych fenomenów w rozwoju jednostki ludzkiej”[2]. Noam Chomsky opisał kompetencję językową jako wiedzę o języku (zgromadzoną na poziomie nieświadomym), która pozwala tworzyć nieskończoną liczbę poprawnych zdań. Kompetencja komunikacyjna oznacza natomiast umiejętność tworzenia zdań poprawnych pod względem gramatycznym, a także zdolność do adekwatnego użycia języka w sytuacji społecznej (Cywińska, 2016).
Zdaniem Arkadiusza Arcisza[3] nabywanie języków obcych składa się z czterech etapów:
Dobrze znaną typologią strategii uczenia się języków obcych (ang. LLS) jest propozycja R. Oxford (1990). Zdaniem badaczki osoby skutecznie uczące się języków obcych często używają strategii w sposób zorganizowany. Stosowanie odpowiednich strategii uczenia się języka często skutkuje poprawą biegłości, osiągnięć ogólnych lub w konkretnych obszarach umiejętności. Osoby uczące się języka (i odnoszące sukces w nauce) mają tendencję do wybierania strategii, które ze sobą współpracują i są dobrze dopasowane do wymagań zadania językowego. Uczniowie ci potrafią łatwo wyjaśnić, jakich strategii używają i dlaczego je stosują (Oxford, 1994). Według Oxford strategie uczenia się to „operacje stosowane przez uczącego się, aby wspomóc przyswajanie, przechowywanie, odzyskiwanie i wykorzystanie informacji” (1990, s.8).
Autorka wyróżniła sześć strategii uczenia się języków obcych (ang. language learning strategies), które zaprezentowano na poniższym grafie:
- Strategie kognitywne – opisywane są jako umiejętności, które wymagają manipulacji lub transformacji języka w jakiś bezpośredni sposób, np. poprzez rozumowanie, analizę, robienie notatek.
- Strategie pamięciowe – techniki, których zadaniem jest pomoc uczącemu się w takim przechowywaniu nowych informacji w pamięci, aby móc je później sprawnie odzyskać.
- Strategie kompensacyjne – zachowania stosowane w celu zrekompensowania brakującej wiedzy, np. zgadywanie podczas słuchania lub czytania, używanie synonimów lub wyrażeń bliskoznacznych podczas mówienia i/lub pisania.
- Strategie metapoznawcze (metakognitywne) – techniki, które polegają na koncentracji, organizowaniu, planowaniu i ocenie własnej nauki. Ta grupa strategii jest wykorzystywane do tzw. “kontroli wykonawczej” nad procesem uczenia się.
- Strategie afektywne – zbiór technik, których zadaniem jest kontrola własnego pobudzenia emocjonalnego w czasie nauki (np. pozytywna mowa o sobie).
- Strategie społeczne – działania angażujące inne osoby w proces uczenia się języka (np. odpytywanie, współpraca z rówieśnikami i rozwijanie empatii).
Każdy uczeń jest inny, dlatego warto zadbać o dobrą organizację wiedzy, żeby cały proces uczynić skuteczniejszym. Czy stosujemy wszystkie strategie? Czy tylko jedną? A może korzystamy z wielu, nie wiedząc o tym? Być może część z nas, czytając ten krótki wpis, odnalazła się w jednej z wymienionych strategii?
Bibliografia:
- Błaszczak, A. (2019). Inteligencja i sumienność jako predyktory sukcesów maturalnych. Kiedy ciężka praca liczy się bardziej niż bycie bystrym? Edukacja, 4, 49-64.
- Błaszczak, A. (2020). Znaczenie osobowościowych i intelektualnych korelatów osiągnięć szkolnych. Annales sectio J, 33, 25-34.
- Cywińska, M. (2016). Opanowanie języka i mowy przez dziecko, W: Cywińska, M. (red.) Rozwijanie umiejętności językowych i komunikacyjnych dziecka. Wybrane aspekty. Seria Psychologia i Pedagogika nr 244. Poznań. Wydawnictwo UAM.
- Matczak, A. (2001). Różne oblicza inteligencji: funkcjonowanie intelektu a osobowość, Studia Psychologica 2, 157-174.
- Oxford, R.(1990). Language Learning Strategies. What Every Teacher Should Know, Newbury House Publishers, 1990.
Przypisy:
[1] Sternberg, 1996 za: Matczak, 2001, s. 159
[2] Cywińska, 2016, s. 13.
[3] A. Arcisz, 2003 za: S. Tyszka, Socjopsychologiczne mechanizmy nauczania i uczenia się języków obcych, 2011, https://doi.org/10.14746/il.2011.24.11
Notka o autorze: Mateusz Dudka jest nauczycielem psychologii w Międzynarodowym Liceum Paderewski w Lublinie. Prowadzi badania naukowe dotyczące roli różnic indywidualnych w akwizycji wielu języków obcych oraz strategii uczenia się poliglotów. Autor psychologicznego studium przypadku 32-języcznego mężczyzny. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.
