Zastanówmy się, jaka jest rola grupy w procesie poznawania świata przez ucznia. Nieformalne grupy składają się z różnorodnych jednostek, a nawet jeśli promują dany styl lub modę, to nie wywierają (jeśli oczywiście mówimy o zdrowo funkcjonującym zespole) presji na jednostce w obszarze jej postaw i zachowań, nie przymuszają do ujednolicania, a odwrotnie – grupa swoją siłę zdaje się czerpać z kooperacji. Co więcej, współzależność w grupie, rozpoznawana i następnie budowana dzięki sprawnej komunikacji, otwartości i akceptacji, prowadzi nie tylko do rozwoju zespołu, ale też do specjalizacji jej członków i naturalnego podziału na zadania, gdzie każdy wykonawca jest ważny, niezbędny, istotny.
Pomimo dużej znajomości czterech kluczowych kompetencji (kooperacja, komunikacja, krytyczne myślenie, kreatywność) oraz bogatej wiedzy nauczycieli na temat tego, dlaczego warto uczyć pracy zespołowej, w szkole nadal trudno jest zaadaptować model nieformalnej grupy. Nierzadko popełniane są błędy w pracy zespołowej, a najważniejszym i najczęstszym wydaje się wywieranie presji na członków zespołów, by każdy z uczniów potrafił wykonać tak samo takie samo zadanie. Błędne pojmowanie egalitaryzmu jako przechodzenia ról z gruntu skazuje szkolną pracę w grupach na porażkę.
W nieformalnych grupach zadania podejmowane są przez członków w sposób spontaniczny, dlatego że łączy ich zaangażowanie emocjonalne odnośnie do celu działania lub istoty bycia w zespole. Dlatego też warto w praktyce szkolnej zaaranżować takie sytuacje, które prowadzić będą do naturalnego zrzeszania się uczniów, specjalizowania odnośnie do etapu działań lub formy ich wykonania oraz projektowania rozwiązań.
Uczeń rozpoczynający naukę w nowej szkole, nie będzie się podejmował działań zmuszających do introspekcji, w których od razu musi się opowiadać za czymś lub przeciwko czemuś i przedstawiać własne zdanie. Tego typu ekshibicjonizm emocjonalny może prowadzić do zablokowania się części uczniów i w efekcie trwałego wycofania się z jakichkolwiek działań. Dlatego dobrym pomysłem jest rozpoczynanie integracji zespołów od wyznaczania celu będącego poza grupą.
Taką okazją może być Narodowe Święto Niepodległości, a ramach różnych inicjatyw dziejących się wówczas – na przykład udział w projekcie eTwinning Kartka dla Polski. Jest to cykliczna aktywność, która poza prostym zadaniem wykonania „pocztówek dla ojczyzny”, włącza uczniów i uczennice w wiele aktywności międzyszkolnych, między innymi masowy quiz wiedzy o symbolach narodowych, czy debata online. Szczególnie ostatnia aktywność pozwala uczniom na zaangażowanie emocjonalne, ale również ćwiczy krytyczną ocenę źródeł, analizę faktów, dobór argumentów, czy wykorzystywanie chwytów retorycznych. Podobnym działaniem skupionym na celu poza uczniami będzie obserwacja regionu i wykorzystanie lokalnych zjawisk społecznych jako bazy do analizy. Jest to temat bezpośrednio dotyczący nie tylko samych uczniów, ale ich rodzin, tradycji, ale również stereotypów, uprzedzeń, historycznych zaszłości, czy nawet wypaczeń w przestrzeni faktów.
Operowanie tematem interdyscyplinarnym pozwala uczniom w naturalny sposób ćwiczyć łączenie faktów, tworzenie zależności przyczynowo skutkowych, ale również włączać w proces poznawania zjawiska całe rodziny. Przykładem niech będzie projekt Re:Memory w ramach którego grupy badały regiony Śląska i Zagłębia, poszukując źródeł animozji. Zjawisko cancel culture jest dla uczniów ciekawe, gdyż współcześnie młodzież zwraca uwagę na podmiotowość człowieka, żywo również reaguje na wykluczenie. Nie trzeba jednak od razu przechodzić w pracy zespołów na grunt szkolny - często uczniowie w szkole nie chcą podejmować tematu różnorodności, bo rozmowa może zejść na krępujące ich tematy, dlatego regionalizm pozwala na bezpieczną przestrzeń do dyskusji, chroniąc jednocześnie osobistą przestrzeń uczniów. Tematy dotyczące regionu pomagają również uczniom zrozumieć, że czasami może zaistnieć problem, z którym zmaga się wiele pokoleń. Takie ujęcie pomaga w nabraniu dystansu do niektórych spraw mikro i poszukiwaniu rozwiązań w szerszej przestrzeni, ale również przebicie bańki komunikacyjnej i podjęcie gotowości zrozumienia problemu z wielu perspektyw.
Jednak w nowoutworzonych zespołach, pomimo atrakcyjności tematu, znajdą się też uczniowie, którzy nie będą chcieli podejmować działań, gdyż nie lubią, gdy skupia się na nich uwagę. Pomocą we włączeniu ich w pracę całego zespołu może służyć narzędzie Flipgrid, dzięki któremu można oddać uczniom głos. Osoba, która nie chce pokazywać swojej twarzy, może ją przysłonić w nagrywaniu i pomimo stresu związanego z umieszczaniem swojej wypowiedzi lub opinii do wglądu zespołu, uczeń taki zyskuje o wiele więcej niemalże od razu – bonusem jest na przykład zainteresowanie jego wypowiedzią i nagrywanie do niej odpowiedzi przez inne osoby z zespołu oraz poczucie, że głos osoby wstydliwej jest równie ważny, co opinia „gwiazdy klasowej”. Tu jest też przestrzeń do spokojnego wymieniania się opiniami, sądami, nie ma zdominowania czasu debaty przez te same osoby oraz przestaje być ważne kryterium czasu (nie jest to ograniczone lekcją). Dzięki takim zadaniom uczniowie nie tylko poznają swoje mocne strony, ale również dają się poznać innym, tym samym tworząc podwaliny do pracy nad zadaniami w zespole, którego członkowie są współzależni, a jednocześnie są ekspertami w swoich dziedzinach.
Propozycją przejścia do zadań inkluzyjnych i immersyjnych jest moderowanie działań, w których elementy podstawy programowej będą wydawały się uczniom jedynie materiałem do stworzenia czegoś nowego (można to rozumieć jako poszerzenie modelu SAMR, gdzie zamiast o narzędziach cyfrowych, mówimy o obszarze zadaniowym i przedmiocie zajęć). Tego typu zadania z pozoru wydają się zmieszaniem wielu dziedzin i aktywności (Mash Up). Zaproponować tu można stworzenie fanfiku o bohaterach literackich (np. połączenie w jednej historii Hektora, Rolanda, Winicjusza i Korina, którym w zaświatach polecono wykonanie jeszcze jednego wspólnego zadania, jakoby dotąd nie spełnili swego losu). Jest to zadanie po części metakognitywne, gdyż uczniowie muszą zgrać w działaniu zupełnie różne charakterologicznie postaci, wykorzystać ich mocne strony i zdolności do wykonania samodzielnie wymyślonego im zadania, a przecież my, nauczyciele, to samo chcemy osiągnąć odnośnie do zespołu klasowego. Tym samym uczniowie, pracując nad zadaniem, pośrednio pracują też nad sobą. Ponadto, odnosząc się do kluczowych kompetencji, ćwiczą je wszystkie – oprócz wspomnianej już kooperacji rozwijanej niejako na dwóch poziomach, uczą się ze sobą komunikować, by przedyskutować pomysł fabularny. Poza tym wymyślają fabułę (kreatywność), lecz bazą są losy bohaterów lektur, które trzeba znać, pogłębić (krytyczne myślenie, analiza źródeł, celowy dobór elementów). Podobnym zadaniem z kategorii „Mash Up” będzie tworzenia fakenewsowego artykułu na bazie biografii pisarza lub gazetka (cyfrowa lub analogowa) z serią tekstów w stylu tabloidowym na temat bohaterów literackich. Zadanie dostarcza uczniom i uczennicom wiele radości, może być również punktem wyjścia do późniejszej dyskusji, np. na temat łatwości w wymyślaniu tego typu tekstów, zastanowienia się nad wyznacznikami stylu, rozpoznawania intencji autorów tekstów, które np. piętnują wady lub ukazują pikantne szczegóły z życia postaci. Popyt na sensację, a przy okazji zaniechanie sprawdzania prawdziwości komunikatów w mediach jest zjawiskiem wszechobecnym, a tego typu zadania mogą uczniów zachęcić do rozmowy na ten temat.
Dopiero trzecim etapem pracy z zespołem są zadania, w których uczeń, znając swoją specjalizację, może nie tylko się włączyć w pracę zespołu, ale dokonuje wspólnie z grupą wytworzenia nowej jakości. Przykładem zadań „Dig Up” jest na przykład tworzenie storytellingowych wystąpień w formie pecha-kucha. Jest to nietypowa forma prezentacji ilustrowanej dynamicznie zmienianymi slajdami, gdzie na jeden slajd przypada maksymalnie 20 sekund. Zazwyczaj ograniczeniem jest 20 slajdów, dlatego też wystąpienia trwają nie dłużej niż 8 minut. W zależności od sposobu poprowadzenia działań, może być to osadzenie bohatera w podróży przez miasto, a street art i teksty literackie stają się inspiracją do jego przemyśleń na temat życia (zobacz tutaj). Może być to również odtworzenie losów bohatera na strukturze monomitu. Jednakże najciekawsze są „Bitwy o NAJ”, czyli wystąpienia promujące danego bohatera literackiego. Przygotowanie do takiej prezentacji nie jest łatwe, gdyż trzeba zgromadzić mocne argumenty (tym samym uważnie przeszukać treść lektury), dokonać selekcji treści, ułożyć wypowiedź zawierającą chwyty retoryczne, zgrać sposób wypowiadania – ze slajdami, członków ze sobą i z czasem. Skupienie uczniów jest położone na finałowe wystąpienie, jednakże po drodze wykonują oni wszystkie te czynności (często nie zdając sobie z tego nawet sprawy), których jako nauczyciele chcemy ich nauczyć.
Zaczynając pracę z grupą od projektu „Kartka dla Polski”, zapewne po roku znów do niego wrócimy i ze zdziwieniem dostrzeżemy, że uczniowie nie chcą poprzestać na jednej aktywności, a nawet odważą się przekraczać własne granice, zgłaszając się do debat oksfordzkich, organizacji happeningów, tworzenia spotów kampanii społecznych, czy wystaw plakatowych. To nie doświadczenie pozwala im na większą odwagę, a świadomość, że pomoc w tym, czego nie umieją, otrzymają od kolegi lub koleżanki w klasie, gdyż razem tworzą układankę puzzli – odmiennych, a komplementarnych. Poczucie bycia akceptowanym i docenionym za swe mocne strony to najsilniejsze sygnały wzmacniające, które pozwalają członkom grup nieformalnych nie tylko skupiać się na zadaniach i czerpać frajdę z ich realizacji, ale być uważnym na drugiego człowieka, wrażliwym i empatycznym. Chyba już czas, by przenieść ten mechanizm na praktykę szkolną.
Zapraszam po więcej na moje wystąpienie podczas INSPIR@CJI 2021 w Warszawie:
Dziękujemy Mateuszowi Łyskowi za skecznotkę do wystąpienia:
***
Konferencja INSPIR@CJE 2021 odbyła się w Warszawie w dniach 25-26 września 2021 r. Uczestniczyło w nich blisko 300 nauczycieli z całego kraju. Organizatorami były: Think Global sp. z o.o., Fundacja Think! i Edunews.pl. Partner merytoryczny: Superbelfrzy RP.
Partnerzy: Amazon, Samsung, Cartoon Network, Learnetic, Skriware, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, ZłotyNauczyciel.pl, Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń. Wszystkim Partnerom dziękujemy za wsparcie tego wydarzenia edukacyjnego.
O autorce: Joanna Waszkowska jest nauczycielką języka polskiego w II Liceum Ogólnokształcącym im. E. Plater w Sosnowcu. Microsoft Innovative Educator Expert oraz Ambasadorka eTwinning. Entuzjastka gamifikacji, mediów cyfrowych oraz edukacji globalnej w nauczaniu. Pracuje metodą scaffolding autorsko dostosowaną do nauczania literatury, kultury i języka polskiego. Należy do grupy Superbelfrzy RP, autorka bloga http://uczycielnica.blogspot.com/.
